در نبرد احد، حمزه سیدالشهداء عموی پیامبر صلی الله علیه و آله به شهادت رسید، پس از نبرد، صفیه خواهر حمزه به اتفاق فاطمه زهرا علیها السلام کنار پیکر مثله شده شهید قرار گرفت و شروع به گریستن کرد، فاطمه علیها السلام نیز می گریست و پیامبر صلی الله علیه وآله هم با او گریه می کرد و خطاب به حمزه می فرمود: هیچ مصیبتی مثل مصیبت تو به من نرسیده است! آنگاه خطاب به صفیه و فاطمه علیها السلام فرمود: مژده باد که هم اکنون جبرئیل به من خبر داد که در آسمانهای هفتگانه حمزه شیر خدا و شیر رسول خداست. (3) .

صدیقه کبری فاطمه زهرا علیها السلام وقتی که پدر بزرگوارشان دستور تسبیحات معروف را به ایشان دادند (1) . (34 بار اللَّه اکبر، 33 بار الحمدلله، 33 بار سبحان اللَّه) بالای سر قبر عموی بزرگوارش جناب حمزة بن عبدالمطلب رفت و از تربت آن شهید برای خود تسبیح درست کرد.

یعنی این که خاک شهید محترم است. قبر شهید محترم است. انسان برای اینکه اذکار و اوراد خود را بشمارد نیازمند به سبحه است، (تسبیح است)؛ چه فرق می کند که دانه های تسبیح از سنگ باشد یا چوب یا خاک؟ و از هر خاکی بردارد برداشته است، ولی ما این را از خاک تربت شهید بر می داریم و این نوعی احترام به شهید و شهادت است؛ نوعی به رسمیت شناختن قداست شهادت است.(2) .

حضرت زهرا علیها السلام زنی کامل و دلیر و حساس به مسائل اجتماعی و سرنوشت اسلام و مسلمین بود. او با حفظ همه ارزشهای لازم برای یک زن مسلمان حضور در صحنه جهاد اسلامی را به اندازه خواسته اسلام از مسؤولیتهای خود می دانست و علاوه بر به میدان فرستادن همسر و جهاد در درست تربیت نمودن فرزندان خود ضمن پشتیبانی تدارکاتی رزمندگان، گاهی به درمان و پرستاری زخمیان میدان جهاد می پرداخت و با حضور در میدان جهاد شجاعت و مجاهدت بی نظیر خود را به ظهور می رساند. در کتاب خصائص فاطمه زهرا علیها السلام در این مورد چنین آمده است:

«روش پرورش در مکتب اسلام نیرومندترین مکتب های تربیتی بشری بوده چه مصداق واقعی آن اولین زن تربیت شده اسلام فاطمه علیها السلام دختر پیامبر صلی الله علیه وآله است که در سن ده سالگی به میدان جنگ برای پرستاری زخمیان رفت و مرهم روی زخمهای فداکاران اسلام نهاد تا سرمشق به زنان عالم دهد و ترجمان تعلیم و تربیت اسلام باشد مهمترین غزوات اسلام در احد بود که تبلیغات دشمن سبب شد خبر شهادت پیامبر صلی الله علیه وآله را به مدینه انتشار دادند. 14 نفر از نزدیکان و زنان اهل بیت در جست وجوی حال پیامبر صلی الله علیه وآله سراسیمه سر و رو پوشیده در عین حال پریشان از شهر مدینه به طرف کوههای احد به سرعت شتافتند. نخستین زنی که خود را به میدان جنگ رسانید فاطمه زهرا علیها السلام یگانه دختر باقی مانده پیامبر خاتم النبیین بود. فاطمه علیها السلام پدر را با جراحات بسیار دیده بدن مقدس پدر را در آغوش گرفت و بوسید و به سرعت در حال گریه، خون از سر و صورت پیامبر پاک کرد و علی علیه السلام با سپر آب آورد و بر زخمهای پیامبر صلی الله علیه وآله می ریخت و فاطمه علیها السلام شستشو می داد و پاره حصیری پیدا کرد و سوزانید و خاکستر آن را روی جراحات وارده ریخت و استخوان پوسیده ای پیدا کردند و آن را به آتش نهاده دود آن را برای ضدعفونی کردن زخمها به بدن می دادند تا نشان آن جراحات محو شود.» (1) .

اقدام دیگر زهرا علیها السلام، زنده نگه داشتن خاطرات دوران رسول صلی الله علیه و آله بود. او می خواست با احیا و یادآوری آن دوران، در کالبد فسرده آنان بدمد و دریچه ای به سوی نور و نقبی به روشنایی بزند و با طرح سؤالی در اذهان و یادآوری دوران رسول، ابرهای ضخیم و سیاه را از اطراف خورشید ولایت کنار زند. شاید همتی، ساحت رفعت خورشید را لبیک گوید.

به راستی زهرا علیها السلام آموزگار بیداری و ظرافت است.

وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله از دنیا رفت و وصی او را کنار نهادند، بلال به عنوان اعتراض دیگر اذان نگفت و هر چه به سراغش می آمدند، امتناع می کرد و عذر می آورد. (19) او در ادامه اعتراض خود به شام تبعید شد. (20) . و در آنجا پیامبر را در خواب دید که از او شکایت می کند که چرا به زیارت من نمی آیی؟ از این رو برای زیارت پیامبر به مدینه آمد (21) و با ورود او به مدینه زهرا علیها السلام از او خواست که اذان بگوید، گفت: «بسیار مشتاقم که صدای مؤذن پدرم را بشنوم».

بلال بر بالای بام مسجد رفت. آوای گرم بلال در مدینه پیچید. «الله اکبر». همه دست از کار کشیدند. هر کس دست دیگری را می کشید و با شتاب به سوی مسجد می آورد. همه حتی زنان و کودکان در بیرون مسجد جمع شدند. مدینه به یکباره تعطیل شد همه به طنین روح افزای بلال گوش می دادند و به دهان او چشم دوخته بودند. ناگاه به یاد ایام رسول صلی الله علیه و آله افتادند. فریاد های های گریه ها در مدینه پیچید. مدینه کمتر این گونه روزهایی به یاد داشت. همه از یکدیگر سؤال می کردند، چرا بلال اذان نمی گفت؟ چه شده به درخواست زهرا علیها السلام اذان می گوید؟ چرا زهرا علیها السلام گریه می کند؟ به یکدیگر نگاه می کردند، سپس سرها را به زیر می انداختند و از خود و بیعت شان با ابوبکر شرمشان می آمد. زهرا علیها السلام هم همراه جماعت به اذان گوش داده و به یاد دوران پدر و غدیر و... افتاده بود و هم چون باران می بارید و اشک می ریخت.

در فضای مدینه پیچید. «اشهد ان محمدا رسول الله». زهرا علیها السلام دیگر طاقت نیاورد. فریاد و ناله ای زد و از حال رفت. آن چنان که همه گمان کردند از دنیا رفته است. مردم فریاد برآوردند: بلال! بس کن. دختر رسول الله صلی الله علیه و آله را کشتی!.

بلال اذان را نیمه رها کرد و ندانست که چگونه خود را بر بالین زهرا علیها السلام رساند. زهرا علیها السلام را به هوش آوردند. درخواست اتمام اذان کرد. بلال گفت: از این درگذرید که بر جان شما نگرانم. با اصرار بلال، التماس و گریه های مردم، زهرا علیها السلام از خواسته خود درگذشت. (22) یکبار دیگر نزدیک بود که کار تمام شود و غیرت ها بیدار شود.

اما افسوس...!

این گریه ها انسان را به یاد اشک های آن جماعتی می اندازد که در کربلا در بالای بلندی جمع شده بودند و برای حسین علیه السلام و مصایب اهل بیت می گریستند. به آنان گفتند: «چه جای گریه است. به کمک حسین علیه السلام بشتابید» و آنان بی اعتنا تنها به گریه قناعت می کردند.

شگفتا از خمودگی و سستی آن جماعت. اگر چه باند کودتا و نفاق نفس شان را گرفته و با تبلیغات دروغین و احادیث جعلی و ایجاد وحشت و ترور، رمق آنها را برده بود، اما اینها هیچ عذر و توجیهی برای سستی و ننگ ابدی شان نیست. اقدامات رسول صلی الله علیه و آله و گامهای عمیق و پیچیده زهرا علیها السلام جای هیچ عذری را باقی نمی گذارد. تنها این می ماند این که مردم به جای دست بردن بر قبضه های شمشیر، به گریه قناعت می کردند شرمشان باد!.

ریحانه عدالت خواه و ستم ستیز و آزاده پیامبر، افزون بر روشنگری و بیان خشم و نفرت خویش با سکوت و اعتصاب، اعتراض خویش بر آن تحول ارتجاعی و بیدادگرانه را با برپا داشتن بیت الاحزان و فرو باریدن باران اشک و گریه های جانسوز و تفکرانگیز نیز به نمایش نهاد.

استبداد مرز ناشناس و عنان گسیخته که افزون بر انحصار قدرت سیاسی و امکانات ملی، ادعای رهبری مذهبی نیز داشت و مسجد و محراب و جمعه و جماعت را نیز در انحصار داشت، از بیت الاحزان و گریه های جانسوز فاطمه نیز وحشت داشت؛ از این رو برای باز داشتن آن حضرت از این گریه های هدفدار و برخاسته از دل سوزان، به انواع بازی های زشت و ظالمانه از گسیل چهره های ساده اندیش و بازی خورده تا حقوق بگیران نهان و آشکار به خانه امیرمؤمنان برای تعطیل ساختن بیت الاحزان و تا ویران ساختن آن خانه گلین که می رفت تا به دانشگاهی برای روشنگری و اندیشاندن تبدیل گردد، دست یازید اما به هدف نامقدس خویش نرسید و دخت سرفراز پیامبر با درایت و هوشمندی وصف ناپذیر خویش نقشه های استبدادگران را نقش بر آب ساخت.

او با همه عظمت روح، قدرت روان، قوت قلب، استواری دل، تسخیرناپذیری شخصیت و شیردلی و شجاعت وصف ناپذیر، چنین دید که باید اعتراض خویش را در چهره گریه های جانسوز و هدفدار و پرمعنا و درس آموز نیز به گوش عصرها و نسل ها برساند و چنین کرد.

به گونه ای که به صورت یکی از چند گریه کننده هدفدار تاریخ انسان به شمار آمد.

ریحانه پیامبر با شهادت پرافتخار و مظلومانه، با وصیت به مراسم غسل، کفن، تشییع و خاکسپاری شبانه و با سفارش به ناشناخته ماندن آرامگاهش، پرچم اعتراض و مقاومت را بلندتر و پرشکوه تر و برانگیزاننده تر ساخت؛ چرا که آن حضرت با درایتی وصف ناپذیر به امیرمؤمنان وصیت کرد که:

بیماری او و شهادتش را محرمانه نگاه دارد.

او را شبانه غسل دهد.

در دل شب پیکرش را کفن کند.

شبانه بر او نماز گزارد.

شبانه پیکر او را تشییع نماید و او را غریبانه به خاک سپارد.

به سردمداران سقیفه اجازه شرکت در تشییع و نماز بر پیکر او را ندهد.

«انی اوصیک ان لا یلی غسلی و کفنی سواک... و بحق محمد رسول الله ان لا یصلی علی ابوبکر و لا عمر» (17) .

قبرش نیز گمشده بماند! «و لا تعلم قبری احدا...» (18) .

آن حضرت اعتراض خویش را پیاپی و به مناسبت های مختلف یادآوری می شد و از جنایت ها و بیدادها و حق کشی ها پرده برمی داشت، تا مبادا فراموش گردد و پرچم اعتراض و مقاومت بر زمین افتد.

برای نمونه:

آن حضرت در برابر گروهی که در اندیشه بهانه جویی و عذرتراشی بودند و می خواستند آن ددمنشی ها را به گونه ای به بایگانی تاریخ و در بوته فراموشی سپارند، فرمود:

«هل تعلمون أن عمر جائنی و حلف لی بالله ان عدتم لیحرقن علیکم البیت؟» (15) ؛ آیا شما می دانید که عمر به سرکردگی گروهی به در سرای ما آمد و چه گفت؟ او با خشونت و بی رحمی سوگند یاد کرد که اگر ما از بیعت تحمیلی سرپیچی کنیم و به سرکرده جریان سقیفه دست بیعت نسپاریم، خانه ما را به آتش کشیده و آن را بر سرمان ویران خواهد کرد.

در نامه ای افشاگرانه برای ثبت در تاریخ چنین مرقوم داشت:

«گروهی که عهد و پیمان خود را با خدا و پیامبرش در مورد امامت و پیشوایی امیرمؤمنان شکستند و حق او را نادیده گرفتند و جامعه و نسل های آینده را از برکت وجود او محروم ساختند، و بدین وسیله ستم و سرکوب و اختناق و استبداد را پی ریختند، چنین کسانی حق ندارند پس از مرگ من بر پیکرم نماز بگذارند؛ چرا که آنها نسبت به ما ستم روا داشتند و ارث مرا به یغما بردند و سند مالکیت مرا که پدرم برایم نوشته بود، از دستم ربودند و آن را به آتش کشیدند و گواهان مرا دروغگو شمردند، در حالی که گواهان من، جبرئیل، میکائیل، امیرمؤمنان و ام ایمن بودند...» (16) .

«لا تصلی علی امة نقضت عهد الله و عهد ابی رسول الله فی امیرالمؤمنین علی و ظلموا لی حقی و اخذوا ارثی و حرقوا صحیفتی...»

ریحانه پیامبر پس از بی پاسخ ماندن اعتراض و حق طلبی او از سوی ستمکاران و ادامه سیاست سرکوب و تهدید، به چهره دیگری از اعتراض و مقاومت در برابر آنان روی آورد و آن اعلان اعتصاب در سخن با مدعیان دروغین جانشینی پدرش پیامبر بود.

آن حضرت پس از خیره سری ابوبکر در ادامه غصب خلافت و فدک و پایمال ساختن حقوق و آزادی و امنیت مردم با سرکوب و انحصار و بازی با دین خدا، با صراحت و شجاعت اعلان کرد که: به خدای سوگند دیگر با او سخن نخواهد گفت و در هر نماز او را نفرین خواهد کرد.

«والله لا اکلمک ابدا...» (13) .

و روشنگری فرمود که این اعتراض نه تنها به خاطر حقوق پایمال شده خویش و جامعه و امت که به خاطر بازی با دین خداست... «والله لا اکلمکما من رأسی کلمه حتی القی ربی فاشکونکما الیه بما صنعتما به و بی...» (14) .

ریحانه پیامبر چهره دیگری از اعتراض خویش به حق کشی و بیداد برخاسته از سقیفه را در محور دفاع از جانشین راستین پیامبر به نمایش نهاد.

او در این راه ویژگی های انسانی و اخلاقی و عقیدتی و علمی و هنری و نظامی و سیاسی امیر والایی ها را در برابر دوست و دشمن ترسیم کرد؛ از پیشتازی او در ایمان و اسلام گفت، از فداکاریش در راه حق و عدالت و آزادی پرده برداشت، از برادری و ایثار او نسبت به پیامبر یاد کرد، از فداکاری ها و شجاعت ها و دلاوری های او قدردانی نمود، دلها را به احترام عمیق پیامبر به او، توجه داد، و از غدیر و برگزیده شدن او از سوی خدا و پیامبر داد سخن داد و امامت او را راز صعود جامعه خواند (10) و کنار نهادن او و قبضه قدرت و امکانات از سوی جاه طلبان را مایه انحطاط و عقب ماندگی جامعه و نسل های آینده ارزیابی کرد.

او در برابر سردمداران غاصب به گونه ای از جانشین راستین پیامبر دفاع کرد و فداکاری ها و برتری های او را ترسیم نمود که سرکرده آنان به ناگزیر زبان به اعتراف گشود و در پاسخ ریحانه پیامبر از برتری های امیرمؤمنان و افتخار برادری او با پیامبر، مهر و محبت بی نظیر پیامبر به او، برگزیدگی او از سوی پیامبر و دلاوری ها و فداکاری های خالصانه او در راه حق و عدالت، سخن گفت و اعتراف کرد که دوستداران علی و فاطمه نیک بخت هستند و دشمنان آنان نگون بخت. «یا بنت رسول الله! لقد کان ابوک بالمؤمنین عطوفا کریما... لا یحبکم الا کل سعید، و لا یبغضکم الا کل شقی...»

آن حضرت در پرتو ژرف نگری و تیزهوشی خویش، انگیزه های درونی جاه طلبان و تشنگان قدرت را- که خود را شیفته خدمت جا می زدند- بر ملا ساخت و راز نهانی آن حق کشی ها و بیدادها و غصب و مصادره و سرکوب و انحصار را افشا کرد و بدین وسیله پرچم اعتراض و مقاومت را در اهتزاز نگاه داشت.

او در پاسخ یکی از زنان روشنفکر و آگاه که از آن همه تب و تاب و بی قراری فاطمه علیها السلام می پرسید، فرمود:

«هان ای دختر طلحه! آیا از فاجعه بزرگ و رویداد تلخی می پرسی که در همه جا انتشار یافته است؛ به گونه ای که گویا بر پر و بال پرندگان نوشته شده و در جهان، پراکنده شده و پیک های چابک سوار با نهایت سرعت آن را به جهانیان رسانده اند؟

رویداد تلخ و جنایت هولناکی که دل مرغان هوا و ماهیان دریا از شنیدن آن کباب می شود و گام های انسان را سست می نماید و به لرزه در می آورد، گرد و غبار آن تا آسمان بالا رفت و تیرگی و تاریکی فاجعه آن، زمین و زمان را فرا گرفت؟آیا از این فاجعه می پرسی؟

واقعیت این است که فرومایه ترین فرزند قبیله «تیم» و فریبکارترین فرزند قبیله «عدی»، بر جانشین راستین پیامبر، ستم و بیدادی ناجوانمردانه روا داشتند. آنان با او به رقابت برخاستند و به هر دری زدند تا بر او پیشی گیرند اما هنگامی که نتوانستند در توحید و تقوا، عدالت و آزادگی، زهد و پارسایی، مردم خواهی و بشردوستی، آراستگی به ارزشها و والاییها بر او پیشی گیرند، از سر بداندیشی و ددمنشی، کینه و دشمنی او را به دل گرفتند و تا رحلت پیامبر آن را نهان داشتند و به ظاهر فرو خوردند، اما پس از رحلت غمبار پیامبر با خاموش پنداشتن مشعل دیانت و غروب خورشید رسالت، آن را به بدترین شیوه ظاهر ساختند. آری، آن گاه بود که کینه های آنان به فوران و خشم کورشان به خروش آمد، شیطان بر پندار و گفتار آنان حاکم گردید و بی درنگ کوره راه ستم و غصب فدک و خلافت و پایمال ساختن حقوق و آزادی و امنیت مردم و پیش از همه، حقوق ما را پیشه ساختند...»

«أتسالینی عن هنک حلق بها الطائر و حفی بها السائر، رفعت الی السماء اثرا و رزئت فی الارض خیرا ان قحیف تیم و احیول عدی، جار یا اباالحسن فی السباق حتی اذا تفریا بالجناق اسرا له الشنان و طویاه الاعلان...» (9) .