به کودکان و فرزندان سفارش ارزنده ای نسبت به مقام والای مادر دارد و یادآور حدیث معروف رسول خدا صلی الله علیه و آله است که فرمود: «بهشت زیر پای مادران است».

حضرت زهرا علیها السلام به یکی از فرزندان سفارش فرمود که:

«قالت: الزم رجلها فإن الجنة تحت اقدامها»؛

در خدمت مادر باش، زیرا بهشت زیر پای مادران است. (1).

با مراجعه به تاریخ معلوم می شود که یکی از سختترین عهدها و پیمانها عهد و پیمان مربوط به ولایت و امامت ائمه معصومین با همه مراتب آن می باشد این پیمان و تعهد که جلوه آشکار آن در غدیر خم متجلی شده سره را از ناسره جدا می سازد و جوهره زنان و مردان را می نمایاند.

پس از رسول خدا سخت ترین فتنه ها برخاست و از بین هزاران هزار مسلمان عده ای قلیل بر میثاق ولایت و امامت و بر تعهد و پیام غدیر پایداری نموده، وفا نشان دادند و در رأس همه آنان حضرت زهرا علیها السلام به عنوان متعهدترین فرد بر میثاق با ولایت و امامت امیرالمؤمنین پافشاری نمود و در این جهت بهای گزافی نیز پرداخت نمود چرا که در نهایت خود و فرزندش به شهادت رسیدند.

در این بین حضرت زهرا علیها السلام نه تنها خود بلکه فعالیتی گسترده برای روشنگری مردم و جلوگیری از عقبگرد مردم و پیروزی منافقین نمود، امّا متأسفانه در آن زمان بی تعهدی مردم تلاشهای حضرت را بی ثمر نمود.

حضرت زهرا علیها السلام در یک کلام در جهت دفاع همه جانبه از ولایت مخصوصاً ولاء زعامت یعنی حاکمیت بخشیدن به امام امیرالمؤمنین علیه السلام تا پای جان ایستاد و با برخورداری مرحله بندی شده و غیورانه سخت از آن دفاع کرد و حتّی مبارزه و افشاگری علیه منافقین را با کیفیتی که در وصیت خود داشت تاریخی و جاودانه نمود و خود وفای به عهد ولایت نمود و با عهدشکنان با خدا و رسول و مقام ولایت جنگید و فرمود:

«لا تُصَلِّی عَلَیَّ اُمَةٌ نَقَضَتْ عَهْدَ اللَّهِ وَ عَهْدَ اَبی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فی اَمیرِ الْمؤْمِنینَ عَلِیّ علیه السلام وَ ظَلَمُوا لِی حَقّی وَ أَخَذُوا إِرْثی وَ حَرَّقُوا صَحیفَتِیَ اللَّتی کَتَبَها لی اَبی بِمُلْکِ فَدَکٍ...»؛

امتی که عهد و پیمان خدا و پیامبرش را در ولایت و رهبری علی علیه السلام شکستند و نادیده گرفتند، حق ندارند بر پیکر من نماز بگزارند، آنها نسبت به حق ما ظلم روا داشتند، و ارث مرا غاصبانه تصرف کردند، و سند مالکیت فدک را از دست من ربودند و به آتش کشیدند....(2)

- پیمانها و تعهدات الهی با انسان؛ «ألم اعهد الیکم یا بنیآدم الاّ تعبدوا الشیطان انه لکم عدو مبین» (1)

پیمانها و تعهدات انسان با خدا، مانند نذر، قسم

پیمانها و تعهدات انسان با خود، مانند پیمانهای اخلاقی

پیمانها و تعهدات خانوادگی، ازدواج و تعهدات متعاقب آن نسبت به اهل خانواده و حقوق طرفین

پیمانها و تعهدات نسبت به رسول خدا و ائمه معصومین، فرمانبری از رسول خدا و ائمه طاهرین و وفای در محبت آنان

پیمانهای گوناگون با مردم، با زیردستان، همسایگان، شاگردان، همکاران، بیگانگان (کفار و...)، عقد اخوت

پیمانهای اقتصادی، سیاسی. این پیمانها در نتیجه معاملات اقتصادی یا قراردادهای سیاسی برای صلح و مانند آن حاصل می شود؛ مثلاً در صدر اسلام صلح حدیبه.

در کلامی خلاصه عهدهای الهی همان قوانین و آداب دینی است که پایبندی به آن اصول و مقررات و گریز از وسوسه ها و دامهای شیطانی، وفای به عهد الهی می باشد.

حضرت زهرا علیها السلام در این زمینه به بلندترین مرتبه وفای به عهد الهی نائل آمده است و مدال عصمت آن هم عصمت کبری را بر سینه دارد. نماز او، حج او، صیام او، بالاخره التزام حضرت به همه قوانین دین و پرهیز کامل از معصیت خدا دلالت بر آن دارد که او بانویی است ممتحنه یعنی امتحان پس داده که ابتدای زیارت حضرت زهرا علیها السلام شاهد آن است:

«یا ممتحنة امتحنک الله الذی خلقک قبل ان یخلقک فوجدک لما امتحنک صابرة...».

از مصادیق این تعهدات نذر، قسم و عهد است که این وفای به تعهد هم در سیره حضرت نقطه اوجی زیبا و عالی دارد که آیات سوره دهر شاهد بر آن است؛

«یوفون بالنذر»

یکی از هنرهای قابل تأکید برای زنان روی آوردن آنان به هنر و حرفه بافندگی، خیاطی و این گونه حرفه های هنری است. این تأکید اسلام اگر اهمیت داده شود از جهت فردی، خانوادگی و اجتماعی دارای آثار و منافع می تواند باشد. از نظر فردی نوعی سرگرمی مفید و ایجاد اشتغال برای اوقات فراغت می باشد. از نظر خانوادگی علاوه بر این که تأثیر روانی مثبت در روحیه افراد خانواده دارد و وجدان کاری و هنرگرایی مفید در بستر خانواده را رونق می بخشد به نوعی کمک به بنیه اقتصادی خانواده هم می باشد و به شکلی به استقلال اقتصادی زن هم کمک می کند و این علاوه بر تشویق بیشتر مرد برای کار و تلاش از نظر اجتماعی نیز خانه تبدیل به کارخانه ای کوچک شده و دسترنج خانواده در تکامل اقتصادی اجتماع اثر خواهد گذاشت.

بزرگترین مدح ممکن از زن صاحب حرفه و هنرمند در اسلام شده به شکلی که در روایت نبی اعظم صلی الله علیه وآله میل بافندگی زن را تشبیه به نیزه مجاهدین فی سبیل الله می کنند.

در این مجال به سه روایت در این مورد دقت کنید:

قال الصادق علیه السلام: «الْمَغْزَلُ فی یَدِ المَرْئَةِ الصَّالِحَةِ کَالرُّمْحِ فی یَدِ الغازی المُریدِ وَجْهَ اللَّهِ»؛

میل بافندگی در دست زن صالحه مانند نیزه ای است که در دست جنگجویی است که وجه خدا را اراده کرده است.

و قال علی علیه السلام: «مُرُوا نِسائَکُمْ بِالْغَزْلِ فَإِنَّهُ خَیْرٌ لَهُنَّ وَ أَزْیَنُ»؛

زنانتان را امر به بافندگی کنید که بافندگی برای آنها بهتر و زیباتر است.

و قال النبی صلی الله علیه وآله: «نِعْمَ اللَّهْوُ المَغْزَلُ لِلْمَرْئَةِ الصَّالِحَةِ»؛

بهترین سرگرمی برای زن صالحه، بافندگی است. (8)

بنابراین از آنجا که فاطمه زهرا علیها السلام الگویی تمام نما برای قوانین دینی است و خود با کمالترین زن می باشد به دلایل گوناگون گفته شده خود در خانه کارخانه ای کوچک داشت و پشم ریسی می نمود و عواید اقتصادی حاصل از آن در اختیار اقتصاد خانواده قرار می داد.

در کتاب عوالم العلوم (9) در بیان زندگی حضرت زهرا علیها السلام آمده است که روزی حضرت علی علیه السلام در حالی که مقداری پشم گوسفند بافته شده به دستان مبارک فاطمه زهرا علیها السلام در دست داشتند از خانه بیرون آمدند و به بازار رفته و پیشنهاد فروش آن را به فردی که پشم فروشی داشت دادند. او هم بر اساس معاملات سابق داد و ستد نمود و آن پشم بافته شده را سه صاع جو خرید و تبادل نمودند.

پس از آن خبر این معامله را به حضرت زهرا علیها السلام دادند. حضرت قبول این معامله را نمودند و رضایت به آن دادند. پس حضرت زهرا علیها السلام جو را گرفتند و یک صاع آن را (سه کیلو) آسیا نمودند و خمیر و آنگاه پخت نمودند که حاصل آن 5 قرص نان شد....

از این نقل تاریخ بر می آید که:

حضرت زهرا علیها السلام در خانه پشم ریسی می نمودند.

حضرت زهرا علیها السلام حاصل دسترنج خود را جهت کمک به اقتصاد خانه به علی علیه السلام می سپردند.

حضرت علی علیه السلام در هنگام فروش دسترنج حضرت زهرا علیها السلام رضایت ایشان را شرط می دانستند.

از حاصل دسترنج حضرت زهرا علیها السلام نان برای خانه تهیه شد.

نانوایی کار دیگر حضرت زهرا علیها السلام بود.

همین نانها به اسیر و یتیم و مسکین داده شد و سوره هل اتی نازل شد.

در مورد نویسندگی اعضای خانواده حضرت زهرا علیها السلام و خود آن بانو شواهد بسیار وجود دارد. از جمله در تاریخ است هنگامی که حضرت علی علیه السلام بر بالین سر فاطمه علیها السلام آمدند و روپوش را از صورت فاطمه علیها السلام کنار زدند، «فاذا برقعة عند رأسها فنظر فیها فاذا فیها بسمالله الرحمن الرحیم هذا ما اوصت به فاطمة...» (6) ناگهان دست نوشته ای را نزد ایشان یافتند پس در آن دقت نمود که آن متن وصیت نامه حضرت زهرا علیها السلام بود.

همچنین در تاریخ زندگی امیرالمؤمنین آمده است که آن بزرگمرد الهی کاتب وحی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بودند و علاوه بر کتابت قرآن، صحیفه فاطمیه علیها السلام نیز حاصل دست نوشته های حضرت علی علیه السلام بوده است.

امام صادق می فرمایند: پس از رحلت رسول گرامی صلی الله علیه وآله جبرئیل بر فاطمه زهرا علیها السلام فرود می آمد و ضمن تسلی حضرت، حضرت را به اخبار غیبی مطلع می ساخت و علی علیه السلام این اخبار غیبی را می نوشت. (7)

علاوه بر این نامه های متعدد نهج البلاغه که تعداد آن به 79 نامه می رسد و نامه ها و دست نوشته های امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام که به طور مسلّم آنچه در تاریخ آمده بخشی از نامه های آن بزرگواران است، نشان دهنده وجود قدرت نویسندگی در حدّ عالی در این خانواده ملکوتی می باشد و جالب توجه این که از همان کودکی یکی از عادتهای مستمر حسنین خطاطی و کتابت بوده است و داوری نسبت به زیبایی خط آنها را نیز پیامبر اکرم و یا حضرت علی علیه السلام و حضرت زهرا علیها السلام برعهده داشتند.

«قال رسول الله صلی الله علیه وآله: جَمالُ الْمَرْءِ فَصاحَةُ لِسانِهِ«؛

زیبایی هر کس شیوایی زبان اوست.

«قال رسول الله صلی الله علیه وآله: اَلْجَمالُ فِی اللِّسانِ»؛

زیبایی در زبان است.(1)

در بین علوم مربوط به ادبیات، علمی با عنوان علم بلاغت یا معانی بیان وجود دارد که در این علم عمدتاً به دو مسأله اساسی در مورد گفتار پرداخته می شود:

اول - فصاحت، رساییسخن

دوم - بلاغت، شیوایی سخن

در مورد رسایی و شیوایی سخنان فاطمه زهرا علیها السلام سخن زیاد است اما نظر شما را به اظهار نظر چند تن از اندیشمندان در مورد فصاحت و بلاغت خطبه حضرت جلب می کنیم.

محقق اربلی گوید: ... سخنرانی آن حضرت که سخنوران بلیغ را سرگردان و فصحا را ناتوان کرده، همان خطبه ای که به خاطر جلوگیری از تصرف او در فدک و کوتاه کردن دست ایشان از منافع آن ایراد شد....

سپس می گوید: ... این گفتار از خطبه های زیبا و بدیع است که پرتوی از نور نبوت آن را در بر گرفته و شکوفه ای از گلستان رسالت در آن دیده می شود. (2)

علامه مجلسی رحمه الله گوید: این خطبه غرّا و درخشنده از حضرت سیدة النساء - که هزاران سلام و درود و ثنای خداوند بر او باد - نقل گردیده و اندیشه فصیحان و بلیغان از شگفتی آن سرگردان شده است. (3)

علامه سید محمد تقی رضوی قمی می گوید: در گذشته، نسبت به خطبه مشهور درخشانی که به بانوی زنان و محبوب سرور پیامبران و همسر پیشوای جانشینان و مادر امامان برگزیده و بزرگوار، و شفیع روز جزا، فاطمه زهرا که هزاران سلام و درود و ثنای خداوند بر او باد، منسوب است، تمایل شدیدی داشتم. همان خطبه و سخنرانی که زبان ادیبان و سخنوران از سرودن چنان خطبه ای و کمتر از آن عاجز، و عقل حکیمان و خردمندان از ادراک کنه و رسیدن به دقائق آن ناتوان است، چگونه چنین نباشد؟ (4)

علامه سید شرف الدین گوید: حضرت زهرا دارای حجتها و براهین رسا و کاملی است که دو خطبه آن حضرت ثابت کننده همین حقیقت می باشد، همانگونه که قرآن را به دو فرزند خود می آموختند، ایشان را به فراگیری و حفظ این خطبه ها تشویق و ترغیب می نمودند. (5)

بیان معانی در قالب شعر یعنی بیانی نظم یافته با بیت و قافیه و دقت ادبیاتی و ملاحت گفتاری بیشتر در زندگی اهل بیت عصمت و طهارت وجود داشته است و در این بین در تاریخ زندگی حضرت زهرا علیها السلام مجموعه ای از اشعار و ابیات که بیش از 70 بیت است وجود دارد که در چند موضوع و محور، حضرت این اشعار را سروده اند.

اشعاری در شب ازدواج

ابیاتی در هنگام تربیت فرزندان

اشعاری در هنگام گفتگو با علی علیه السلام

اشعاری در هنگام یادآوری شهادت خود

اشعاری طولانی و جانسوز در رثای خاتم المرسلین پیامبر عظیم الشأن

هنر و هنرمندی یکی از خصلتهای انسانی است که جلوه های گوناگون آن در زندگی اولیاء خدا مشهود است. اگر هنر را به خلق زیبایی معنی کنیم و یا اگر هنر را کار و حرفه توأم با زیبایی تعریف نماییم و یا اگر هنر را به شکل دادن به اشیاء براساس مقارنت و تعادلی تماشائی و غیر خستهکننده تعریف کنیم و اگر از مصادیق هنر شیوایی گفتار در نثرگویی و انضباط کلام در شعرگویی، تمرین و زیبانویسی و کارهای دستی را نام ببریم، همه وجوه را می توانیم در زندگی حضرت زهرا علیها السلام پیدا نماییم.

در یک بررسی کوتاه با توجه به اسناد تاریخی به چهار جلوه از جلوه های هنر متداول در زندگی حضرت زهرا علیها السلام می توان دست یافت:

فنّ بیان و سخنوری

شعر و شاعری

نویسندگی و تشویق فرزندان خود به این هنر

کارهای دستی (ریسندگی)