پافشاری قرآن کریم در ترسیم و شناسایی سیمای انسانهای کامل به یقین برای بیان تاریخ و داستان سرایی نیست، زیرا قرآن کریم کتاب تاریخ و قصّه نیست، قرآن کتاب هدایت و نور و روشنگری است، و غرض آن از بیان سیمای انسانهای ملکوتی برای الگوپذیری دیگران است، تا با پیش گرفتن راه و روشن آنان طریق تکامل را پیموده و به مقصد برسند. اگر قرآن کریم سیمای انسان کامل را ترسیم کرده و می فرماید: «اِنّک لَعَلی خُلِقٍ عظیم» (5)

انگیزه و فلسفه این ترسیم را نیز بیان نموده: «وَلَقد کان لَکُمْ فی رسولِ اللّه اُسْوَةٌ حَسنَةَ» (6)

معرفی الگو برای پیروی از سیره و روش انسان کامل و نمونه است، تا با اُسوه قرار دادن او از صراط مستقیم حق، ناکب و منحرف نشوند.

قرآن کریم، ثقل اکبر، عترت، ثقل اصغر، سیمای عترت رسول اللّه صلی الله علیه و آله که زهرا علیها السلام از زمره آنان است را نمایان ساخته، و این دو را مستمسکی می نامند که انسان را به قله کمال می رساند و به سوی مقصد نهایی راهبری می کند. پس بر ماست که با تمسک جستن به عروة الوثقی، خویشتن را از بیراهه جهل و ضلالت نجات دهیم و به بزرگ راه حق و حقیقت برسیم.

هر مکتب و مرامی وقتی پا به عرصه وجود می گذارد سعی در جلب افکار عمومی دارد و از روشهای مختلف جهت پیاده کردن ایده و هدف خود کمک می گیرد. مکتبهای انبیا و در رأس همه آنها قرآن و اسلام، چون معارف و عقایدی منطبق بر فطرت پاک انسانها به ارمغان آورده اند،که همواره در انسانهای سالم کاملاً قابل پیاده شدن می باشند، برای جلب افکار و تسخیر قلوب به روش معرفی الگو توجه نموده و هماره چهره های درخشانی را به عنوان اُسوه معرفی می نمایند. همان طور که برای پرهیز از پیمودن راه باطل، سیره و فرجام جرثومه های فساد را ترسیم نموده است. قرآن کریم، بخش عظیمی از آیات مبارک خود را به معرفّی مردان و زنان موحد و ثابت قدمی اختصاص داده که در شرایط گوناگون، حق محور بودن، خود را حفظ کرده و از صراط مستقیم منحرف نشده اند. از زنان پاکدامن و عفیفی چون مریم علیها السلام و همسر فرعون و مادر و خواهر موسی علیه السلام و دختران شعیب علیه السلام که الگوی زنان مسلمان در شرایط مختلف هستند، در قرآن کریم تجلیل و ستایش شده است، و در معرفی اعمال نیک و پسندیده، انسان شایسته را معرفی کرده و می فرماید:

«لیس البرّ ان تولّوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب ولکنّ البرّ من آمن باللّه». (4)

انسان، این شاهکار آفرینش، در نهاد خویش هماره رو به سوی کمال دارد و با اشتهایی سیری ناپذیر در تکاپوی صعود به مدارج کمال، تعالی و ترقی است.

تکامل و حرکت استکمالی انسان عبارت است از تغییراتی تدریجی در راستای شکوفایی و به فعلیت رسانی استعدادهای فطری.

این تغییرات به وسیله نیروهای به ودیعت نهاده شده در سرشت کمال گرای آدمی و با استفاده از شرایط و امکانات خارجی انجام می پذیرد. (1)

در راستای عروج به قله های رفیع ترقی و کمال، یکی از کاری ترین نیروهای فطری آدمی میل به تقلید و اسوه پذیری؛ و یکی از امکانات خارجی، سیره و تجربه کمال یافتگان است.

احساس الگوخواهی فطری و درونی از یک سو و مشاهده سیر تکاملیِ به کمال رسیدگان از دیگر سوی، انسان را وامی دارد تا برای رسیدن سریع تر به کمال مطلوب، روش و سیره آن تکامل یافتگان را الگوی خویش سازد و تلاشی آگاهانه و هدفدار برای ایجاد هماهنگی و انسجام رفتاری با الگوهای خویش در پیش گیرد.

به یقین ارائه تعریف جامعی از الگو در همه موضوعات مربوط به حیات مادی و معنوی بشر که بتواند با برقراری اعتدال بین نیازها و استعدادهای انسانی، آنها را در حد طاقت بشری به کمال لایق خود برساند، بدون هدایت وحی، توفیق بایسته را نخواهد یافت.

زیرا برای دست یابی به الگوی مذکور باید خود جستجوگر انسان و ابعاد شخصیت انسانی را بشناسد، به تمامی حقائق وجودی او و راه کمال و ایجاد اعتدال بین قوای او به درستی پی برده باشد، سپس فرد و یا افرادی را که در تمامی آن ابعاد، خویش را تا نقطه کمال رسانیده باشند، بشناسد و آن گاه با اسوه قرار دادن آنها، خود در این طریق راه بپیماید.

از مسائل ضروری در همه دورانها به خصوص امروزه غیر ممکن بودن این امر است.

بنابراین یافتن اسوه انسانی جز از راه هدایت الهی ممکن نیست، زیرا خداوندی که خود آفریدگار انسان است، بهتر از هر کس به احتیاجات و قابلیتهای مصنوع خویش آگاه است و درباره او فرموده است:

«الا یعلم من خلق و هو اللطیف الخبیر».

آیا او نسبت به مخلوق خود آگاه نیست؟ او دانا و آگاه به لطائف امور است. (2) .

او می داند که هر کس در چه مرحله ای از مراتب کمال بشری قرار دارد در این باره در قرآن کریم فرمود:

«الله اعلم حیث یجعل رسالته...»

خداوند داناترین موجود به جایگاه شایسته اعطای رسالت خویش است. (3) .

همان طور که معرفی نمونه ها بدون استمداد از وحی ممکن نیست، توصیف اشخاص نیز جدای از وحی برای افراد انسان در غایت دشواری و گاه ناممکن است. به این دلیل با نگاهی به زمانهای گذشته می توان به این نتیجه رسید: آنها که خواسته اند درباره اسوه های الهی به داوری بنشینند، در حق آنان ستم روا داشته، از مقام و مرتبه ای که حائز آن بودند چشم پوشیدند و از بازگو کردنش لب فرو بستند و یا در دام غلو و زیاده انگاری گرفتار شدند و به آنان مقام الوهیت دادند.