عنه علیه‏السلام :

تَسبیحُ فاطمةَ‏الزهراءِ علیهاالسلام مِنَ الذِکرِ الکثیرِ الذی قالَ اللّه‏ُ عز و جل : «اُذْکُرُوا اللّه‏َ ذِکْراً کثیراً » .

امام صادق علیه‏السلام :

تسبیح فاطمه زهراء علیهاالسلام از جمله همان ذکر کثیر است که خداوند عز و جل فرموده است : «و خدا را بسیار یاد کنید» .

---

الکافی : 2 / 500 / 4 منتخب میزان الحکمة : 214

 

      

امام على علیه السلام فرمود: او (فاطمه علیهاالسلام) با وجود اینکه از محبوبترین اشخاص در نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله بود ولى خدمتکارى نداشت و خود کارهاى منزل را انجام مى داد، او با مشک آب مى آورد تا آنجا که اثر بند آن در شانه و سینه او باقى مانده بود و آنقدر خانه را جارو کرد که غبار، تمام لباسهایش را در بر گرفته بود، و آنقدر در زیر دیگ غذا آتش افروخته بود که لباسهایش رنگ عوض‍ کرده و بوى دود مى داد؛ هنگامى که سختى هاى او بیشتر شد، به او گفتم: چرا نزد پیامبر صلى الله علیه و آله نمى روى و از او کنیزى نمى خواهى تا در کارهاى خانه به تو کمک کند؟

فاطمه به نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله رفت تا در این باره با وى سخن بگوید، ولى از آن جهت که اشخاصى نزد پیامبر بودند، چیزى نگفته به خانه بازگشت .

پیامبر که دریافته بود فاطمه براى عرض حاجتى به نزد وى آمده ، صبح روز بعد به نزد ما آمد و از فاطمه درباره علت مراجعه روز گذشته اش سۆ ال نمود. و من آنچه را که بین خودم و فاطمه صحبت شده بود، به رسول خدا صلى الله علیه و آله عرض کردم .

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: اى فاطمه ! به تو چیزى را عطا کنم که از خدمتکار و دنیا با آن چه در آن است بهتر باشد. بعد از نماز سى و چهار مرتبه الله اکبر، سى و سه مرتبه الحمدلله و سى و سه مرتبه سبحان الله بگو. این کار براى تو بهتر است از آن چه در دنیا مى خواهى و آن چه در آن است. در این حال فاطمه سه بار گفت: از خدا و رسولش راضى شدم و چنین خواهم کرد. (۱)

امام باقر علیه السلام مى فرماید:

به خداوند سوگند اگر چیزى بهتر از این تسبیح وجود داشت، همانا رسول خدا صلى الله علیه و آله او را به فاطمه علیهاالسلام مى آموخت .(۲)

آثار و برکات تسبیح دخت رسول

تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام از آثار و برکات بسیاری برخوردار است که با توجه به روایات اسلامی به پاره ای از آن اشاره می شود.

۱. آمرزش گناهان

امام صادق علیه السلام می ‏فرماید:

هر کس پس از اتمام نماز واجب و قبل از آنکه حالت نماز را بر هم زند - در همان حالت نشسته و رو به قبله - تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام را به جاى آورد گناهان او بخشیده مى شود. (۳)

۲. نجات از بدبختی

امام صادق علیه السلام می ‏فرماید:

ای اباهارون! ما بچّه‏‌های خود را همان‌طور که به نماز امر می‌‏کنیم، به تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام نیز امر می‏‌ کنیم. تو نیز بر آن مداومت کن؛ زیرا هرگز به شقاوت نیفتاده است، بنده‏ای که بر آن مداومت نموده است.(۴)

۳. پاداش بهشت

امام صادق علیه السلام مى فرماید:

هر کس تسبیح فاطمه علیهاالسلام را در نماز واجب و قبل از این که از حالت جلوس تشهد و سلام خارج شود به جا آورد، خدا بهشت را بر او واجب کند. (۵)

۴. بسیار به یاد خدا

امام صادق علیه السلام درباره آیه «اذکروا الله ذکرا کثیرا» مى فرماید:

کسى که تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام را بگوید، خدا را به ذکر کثیر یاد کرده است.(۶)

و نیز مى فرماید: هر کس شب را با تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام سپرى کند (و هنگام خواب تسبیح گوید) از مردان و زنانى باشد که خدا را زیاد یاد مى کنند.(۷)

۵. سپری در برابر شیطان

امام باقر علیه السلام می‏ فرماید:

هر کس تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام را به جا آورد و پس از آن استغفار کند، مورد مغفرت قرار می‏‌گیرد و آن تسبیح به زبان صد است و در میزان (اعمال) هزار (ثواب) دارد و شیطان را دور کرده و خدای رحمان را خشنود می‏نماید.(۸)

همچنین از امام صادق علیه السلام منقول است که:

هرگاه یکى از شما به بستر رود، فرشته اى بزرگوار و شیطانى سرکش به سرعت به سوى او آیند. آن فرشته به او گوید: روزت را به خوبى ختم کن، و شبت را به خوبى بگشا. و شیطان به او گوید: روزت را به گناه ختم کن، و شبت را به گناه بگشاى .

پس اگر شخص از فرشته بزرگوار اطاعت کند و روزش را به یاد خدا ختم نماید و شبش را هنگامى که به بستر رود به یاد خدا آغاز کند و سى و چهار مرتبه الله اکبر و سى و سه مرتبه سبحان الله و سى و سه مرتبه الحمد لله بگوید، آن فرشته ، شیطان را از او مى راند و شیطان دور مى شود.

و آن فرشته تا زمانى که وى از خواب بیدار شود، او را محافظت نماید. و هنگامى که شخص از خواب بیدار شود، (باز هم ) آن شیطان به سوى او بشتابد و مانند آنچه قبل از خواب وى را گفته بود، به او بگوید. و آن فرشته نیز مانند آن چه قبل از این که بخوابد به او گفته بود، به وى بگوید. پس اگر آن بنده خداى عز و جل را همانسان که اول (در شب گذشته و قبل از خواب ) یاد کرده بود، (مجددا) یاد کند، آن فرشته شیطان را از او براند و شیطان از وى دور شود، و خداوند عزوجل ثواب عبادت شب را براى او بنویسد. (۹)

روش ختم صحیح تسبیح

در تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام شایسته است به نکاتی که در روایات بیان شده است، توجه نماییم. از قبیل:

ابتدا از الله اکبر آغاز کنیم و سپس الحمدلله و در آخر ذکر سبحان الله به جاى آوریم .(۱۰)

اذکار آن را متصلا انجام داده و قطع نکنیم.(۱۱)

بلافاصله پس از سلام نماز گفته شود.(۱۲)

بعد از اتمام تسبیح ، ذکر لا اله الا الله نیز گفته شود.(۱۳)

در این میان چنانچه پس از اتمام تسبیح شک کردیم که آیا تعداد اذکار را درست گفته ایم یا نه ، طبق نظر بزرگان دین با توجه به «قاعده فراغ» به شک مذکور توجه نکرده و بنا را بر صحت مى گذاریم.

شایان ذکر است که تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام از ذکرهاى مجرب و مشهور است که به جاى آوردن آن در همه حال و همه جا مطلوب است و اینکه در برخى از موارد خاص مانند بعد از اقسام نمازها(۱۴)، قبل از خواب(۱۵)، به هنگام سفر(۱۶)، بعد از نمازهاى نافله (۱۷) و غیره توصیه شده است مانع از آن نمى شود که با به جاى آوردن آن در سایر مواقع و در همه حال، از فواید و آثار مترتب بر آن بهره مند نباشیم .

ساده اما راهگشا

همانطور که در روایات مشاهده شد، نباید چنین پنداشت که این تسبیح به لحاظ اینکه ظاهری بسیار خلاصه دارد و انجام دادن آن بسیار آسان است، چگونه می‏‌شود از چنین آثار و برکاتی برخوردار باشد؟! آری! این تسبیح به ظاهر بسیار خلاصه است؛ امّا در نزد آگاهان و عارفان آشنا، دریایی از حقایق و اسرار توحید را در بر دارد و نیز انجام آن به ظاهر خیلی آسان است؛ ولی اگر خوب به جا آورده شود، کلید باز نمودن بسیاری از دربهای بسته است.

---

۱) من لا یحضر الفقیه: ۱/۳۲۰، وسائل الشیعه: ۴/۱۰۲۶، علل الشرایع : ۳۶۶، صحیح بخارى: ۶/۱۹۲، مسند احمد: ۱/۱۰۶، سنن ابى داود: ۴/۳۱۵، بحارالانوار: ۸۵/۳۳۶.
۲) وسائل الشیعه: ۴/۱۰۲۵ به نقل از تهذیب: ۳/۶۶.
۳) دعائم الاسلام: ۱/۱۶۸، بحارالانوار: ۸۲/۳۳۵.
۴) فروع کافی، کتاب الصلاة: ۳۴۳.

۵) فلاح السائل: ۱۶۵، بحارالانوار: ۸۲/۳۳۲.
۶) معانى الاخبار: ۱۹۳.
۷) سفینة البحار: ۱/۵۹۳.
۸) وسائل الشیعه: ۴/۱۰۲۳.
۹) فلاح السائل: ۲۷۹.
۱۰) قال الصادق علیه السلام عند السۆ ال عن التسبیح :تبداء بالتکبیر، ثم التحمید، ثم التسبیح؛ کافى: ۳/۹۵، تهذیب: ۱/۱۶۴، وسائل الشیعه: ۴/۱۰۲۵، بحارالانوار: ۸۲/۳۳۳.

۱۱) جامع آیات و احادیث نماز: ۲/۵۴.
۱۲) کافى: ۳/۳۴۲، من لا یحضره الفقیه : ۱/۳۲۰ ، بحارالانوار: ۸۲/۳۳۲و۳۳۵ ، تهذیب: ۲ / ۱۰۵، ثواب الاعمال: ۱۶۴.
۱۳) همان.
۱۴) همان.
۱۵) مفتاح الفلاح: ۲۱۳، مجمع البیان: ۸/۳۵۸؛ من بات على تسبیح فاطمة علیهاالسلام کان من الذاکرین الله کثیرا.
۱۶) امام صادق علیه السلام هرگاه قصد سفر مى کرد، بر در خانه مى ایستاد، تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام را به جاى مى آورد و حمد و آیة الکرسى را قرائت مى کرد؛ سید على بن طاووس، الامان من إخطار الاسفار و الازمان: ۴۱ و ۱۰۶.

و نیز از امام صادق علیه السلام روایت شده است :

برادران رسول خدا صلى الله علیه و آله به نزد او آمده و گفتند: قصد کرده ایم براى تجارت به شام عزیمت کنیم ، به ما بیاموز که چگونه بگوییم .

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: در هر شب پس از به جاى آوردن نماز عشا، هنگامى که براى خواب به بستر مى روید تسبیح فاطمه زهرا را خوانده و پس از آن آیة الکرسى را تلاوت کنید تا از همه گزندها در امان باشید.

بردران رسول خدا پس از سفر مى گفتند: با عمل به این آموزش ، از همه آسیب ها نجات یافته و گزندى به ما نرسید؛ محاسن: ۲/۳۶۸ .

۱۷) وسائل الشیعه: ۴/۱۰۲۵ به نقل از تهذیب: ۳/۶۶.

منابع:

ترجمه و تحقیق از جلد ۴۳ بحارالانوار ، زندگانی حضرت زهرا علیهاالسلام، علامه محمد باقر مجلسی، مترجم و محقق: محمد روحانی زمان آبادی.
بدانید من فاطمه هستم، واحد پژوهش مۆسسه فرهنگی موعود عصر (عج).
نماز و عبادت فاطمه زهرا سلام الله علیها، عباس عزیزى.

 

 

اگر انسان در عدد تسبیح شک نماید، در صورتی که از محل آن نگذشته باشد، باید بنا را بر کمتر بگذارد؛ و اگر اشتباه کند و بر تعداد تکبیرها یا غیر آن بیفزاید، باید دست از زیادی بردارد و بنا را بر سی وچهار یا سی وسه بگذارد و در چنین موردی بهتر است در تکبیر و تحمید، نه در تسبیح (سبحان الله) بنا بگذارد که یکی کم است و سپس با گفتن یک مرتبه، عدد را تکمیل کند.(32)

امام صادق علیه السلام می فرماید:

«إِذا شَکَکْتَ فِی تَسْبِیحِ فاطِمَةَ الزَّهْراءِعلیها السلام فَأَعِدْ»؛(33)

هر گاه در اعداد تسبیح حضرت زهرا علیها السلام شک کردی، پس اعاده کن.

---

(32) به نقل از تحریرالوسیله.

(33) اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیها السلام، علیرضا رجالی تهرانی، ص 61.

پس از آن که انسان به عجز و ناتوانی خویش در شناخت خالق اعتراف کرد، با گفتن الحمدلله که از افضل اذکار تسبیح است، وارد مرحله بعدی می شود.

حضرت امام خمینی؛ در باب حمد می فرماید: «حمد خدا مساوی شکر است؛ چنانچه در روایات کثیره وارد است که، کسی که بگوید: الحمدلله، شکر خدا را ادا کرده؛ چنانچه امام صادق علیه السلام فرمود: شکر هر نعمتی، و اگر چه بزرگ باشد این است که حمد خدای عز و جل کنی.»

و... امام صادق علیه السلام فرمود:... کمال شکر گفتن مرد الحمدلله رب العالمین است،.... و در حدیثی حماد بن عثمان گفت: حضرت صادق علیه السلام از مسجد بیرون آمد در حالی که مرکب آن حضرت گم شده بود. حضرت فرمود: «اگر خداوند آن را به من رد کند، حق شکر او را به جا می آورم». راوی می گوید: امام علیه السلام درنگی نکرد تا آنکه آن مرکب آورده شد. پس فرمود: «الحمدلله». قائلی عرض کرد: «فدایت شوم، آیا شما نگفتید که حق شکر خدا را به جا می آورم»

فرمود: «آیا نشنیدی که من گفتم: الحمدلله.»

از این روایت معلوم می شود که حمد خداوند برترین شکر لسانی است. (30)

---

(30) اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا (س)، ص 48 به نقل از معانی الاخبار.

شخصی از حضرت علی علیه السلام پرسید: معنی سبحان الله چیست؟ حضرت فرمود: «سبحان الله» تعظیم مقام بلند و با عظمت خدا و منزه دانستن او از آنچه که مشرکان می پندارند است و زمانی که بنده این کلمه را می گوید، همه فرشتگان بر او درود می فرستند.» (31)

---

(31) اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیها السلام، ص 52 به نقل از معانی الاخبار.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

یکی از جاهایی که تسبیح حضرت فاطمه زهرا علیها السلام گفتن آن وارد است هنگامی که به خوابگاه خود رفتی، سی و چهار بار الله اکبر بگو، و سی و سه بار الحمد لله و سی و سه بار سبحان الله و آیة الکرسی و معوذتین را قل اعوذ برب الفلق و قل اعوذ برب الناس و ده آیه از اول سوره صافات و ده آیه از آخر آن را بخوان. (28)

---

(28) اصول کافی، ج 2، ص 536.

در تسبیح فاطمی علیها السلام، انسان با گفتن «الله اکبر» به نهایت عجز خود اعتراف می کند و به ناتوانیش به درگاه الهی بارها اقرار می کند.

جمیع بن عمیر گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودم، حضرت از من پرسید: جمله «الله اکبر» یعنی چه؟ گفتم: یعنی خدا از همه چیز بزرگتر است، حضرت فرمود: مطابق این معنی، خدا را چیزی تصور کرده و سپس مقایسه با سایر اشیاء کرده ای و او را بزرگتر از آن چیزها تصور نموده ای.

عرض کردم: پس معنی الله اکبر چیست؟ حضرت پاسخ داد: معنایش این است که؛ «الله اکبر من أن یوصف؛ (29)

خداوند بزرگتر از آن است که وصف گردد.»

---

(29) شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) امام خمینی؛، ص 417 و 656.

ابراهیم بن محمد ثقفی روایت کرده: که تسبیح حضرت زهرا دختر رسول صلی الله علیه و آله از یک رشته نخ پشمی به هم بافته شده ای بود که به عداد تکبیرات بر آن گره خورده و حضرت آن را با دستش حرکت می داد و تکبیر می گفت تا این که حمزه بن عبدالمطلب شهید شد. بعد، از تربت او استفاده کرده و تسبیح هایی از آن ساخت و مردم نیز از او تبعیت کرده و از تربت حضرت حمزه تسبیح درست کردند، تا این که حضرت حسین بن علی علیه السلام به شهادت رسید این عمل را با تربت آن حضرت انجام دادند چون فضیلت و مزیت بیشتری داشت. (23)

در کتاب حسن بن محبوب آمده: که از حضرت صادق علیه السلام درباره استفاده از دو تربت سؤال شد که ساختن تسبیح از تربت کدام یک از این دو- حضرت حمزه و یا حضرت امام حسین علیه السلام- افضل است، حضرت پاسخ داد که دانه های تسبیحی که از خاک قبر حضرت امام حسین درست شود پیش از آنکه تسبیح گفته شود خودش تسبیح می گوید. (24)

روایت شده که: هرگاه حورالعین یکی از فرشتگان را ببیند که برای کاری به طرف زمین می آید با تسبیحی که از خاک قبر حضرت امام حسین علیه السلام درست شده راه او را پیدا می کنند. (25)

روایت شده هنگامی که حضرت زین العابدین علیه السلام را نزد یزید بردند تصمیم گرفت ایشان را بکشد. از این رو شروع به صحبت کرد تا شاید حضرت سخنی گوید که موجب قتلش بشود. ولی امام سجاد علیه السلام همان اندازه سخن می گفت که یزید با ایشان گفتگو کرده بود. در دست حضرت تسبیح کوچکی بود که با انگشتانش آن را می چرخانید و صحبت می کرد. یزید علیه اللعنه گفت: من با تو صحبت می کنم و تو پاسخ مرا در حالی می دهی که انگشتانت تسبیح را می چرخاند، چگونه این کار را روا می دانی؟

حضرت فرمود: پدرم از جدم علیهما السلام به من خبر داد هنگامی که نماز صبح را می خواند و از جا حرکت می کرد چیزی نمی گفت تا اینکه تسبیح را به دست گرفته و این دعا را می خواند:

«اللهم إنی اصبحت اسبحک و احمدک و اهللک و اکبرک و امجدک بعدد ما ادیر به سبحتی»

«خداوندا! من صبح کردم در حالیکه تو را تسبیح و تحمید و تهلیل و تکبیر و تمجید می گویم به تعداد دانه های تسبیحی که می گردانم».

و بعد تسبیح را به دست گرفته و آن را می چرخانید و هر چه دلش می خواست سخن می گفت بدون اینکه ذکری بگوید و تسبیحی کند، و می فرمود که این برایش حساب شده موجب حفظ و نگهداری او است تا این که به رختخوابش می رفت آن هنگام که در بسترش جای می گرفت همان ذکر را می گفت و تسبیحش را زیر سرش می گذاشت از آن لحظه تا وقتی که از خواب برمی خواست برای آن حضرت ذکر و تسبیح به حساب می آمد، من در این کار به جدم اقتدا کرده و بخاطر پیروی از او انجام داده ام. یزید علیه اللعنه برای چندمین بار به حضرت گفت: من با هیچ یک از شما صحبت نکردم مگر اینکه طوری پاسخ گفت که بر من چیره شد و سپس، از قتل حضرت صرف نظر کرده دستور داد ایشان را آزاد کنند. (26)

---

(23) مکارم الاخلاق در اعمال روز و شب صفحه 218.

(24) مکارم الاخلاق در اعمال روز و شب صفحه 218.

(25) مکارم الاخلاق در اعمال روز و شب صفحه 218.

(26) دعوات راوندی /61.

امام صادق علیه السلام می فرماید: سجده بر تربت قبر حسین علیه السلام تا زمین هفتم را نور باران میکند، و کسی که تسبیحی از خاک مرقد حسین علیه السلام با خود داشته باشد، تسبیح گوی حق محسوب می شود، گرچه با آن تسبیح نگوید. (27)

---

(27) وسائل الشیعه، ج 3، ص 608.

اول: بعد از نماز عید فطر

سید بن طاووس حلی در اقبال الاعمال، پس از سخن درباره نماز عید فطر گوید:

«... ثم سبح تسبیح فاطمة الزهراء علیها السلام»؛ (21)

پس از نماز عید، تسبیح فاطمه زهرا علیها السلام را به جای آور.

دوم: برای رفع سنگینی گوش

روایت شده که مردی نزد امام صادق علیه السلام آمد و امام علیه السلام به او چیزی گفت ولی آن مرد نشنید و از سنگینی گوش شکایت کرد، پس امام صادق علیه السلام به او فرمود:

چرا تسبیح حضرت زهرا علیها السلام را نمی خوانی؟

آن مرد پرسید: تسبیح زهرا علیها السلام چیست؟

امام علیه السلام فرمود: سی و چهار مرتبه الله اکبر، سی و سه مرتبه الحمد لله، و سی و سه مرتبه سبحان الله می گویی که مجموعا صد مرتبه می باشد.

راوی گفته: پس از مدتی که این کار را انجام دادم، سنگینی شنواییم از بین رفت و بهبود یافتم. (22)

---

(21) اقبال الاعمال، ج 1، ص 496.

(22) مشکاة الانوار، ص 278.