بعضی از نوادگان فاطمه زهرا علیها السلام به قصد تجارت و دعوت مردم به دین اسلام از راه دریا به سواحل هندوستان رفتند و پیروزیهای بزرگ و بسیار کسب کردند. آنگاه گروهی از آنان از هند به جزایر دریای چین رهسپار شدند و بعضی به طور مستقیم از حضرموت به این جزایر، مهاجرت کردند و حامل پیام اسلام به بسیاری از مردم شدند. برخی از آنان نیز با سلاطین و امرای این دیار ازدواج کردند و دولتهای اسلامی تشکیل دادند و آنقدر مورد توجه مردم واقع شدند که کشتی مخصوصی هزاران تن از فرزندان فاطمه علیها السلام را به این جزایر می برد. و بدین ترتیب اسلام در جزایر مالزی و اندونزی و برونئی و فیلیپین و ملایو و سوماترا انتشار یافت.

آنگاه بعضی از آنان به سرزمین چین مهاجرت کردند و اسلام به برمه و تایلند و کامبوج و بسیاری از سرزمینهای مجاور راه یافت.

مهاجران اهل بیت در این سرزمینهای دور مستقر شدند و با ساکنان این مناطق ارتباط اجتماعی و دینی و دنیوی برقرار ساختند و تا به امروز سلسله نسب سیادت خود را حفظ کرده و در میان مردم به اخلاق حسنه و شخصیت والا و کرامت و بزرگواری معروفند (29)

دو تیره از ادریسیان در اندلس حکومت کردند:

تیره بنی حمّود از 407 تا 449 هجری قمری مجموعاً 9 تن در ساحل جنوب شرقی اندلس؛

امرای حمّودی در ساحل تنگه جبل الطّارق از سال 421 تا 450 هجری قمری (28)

مصر

در کشور مصر و بخشی از آفریقای شرقی و مرکزی در خلال سالهای 297 تا 567، مجموعاً یازده تن از خلفای سلسله فاطمی خلافت کردند و خلافت آنان با خلافت عباسی بغداد رقابت داشت. فاطمیان خود را از نسل اسماعیل بن جعفر بن محمد علیه السلام می دانستند.

هم اکنون در مصر خانواده های بسیاری از اولاد فاطمه علیها السلام بسر می برند و در شهر اسوان طایفه ای به نام «جعافره» هستند که خود را از اعقاب امام جعفر صادق علیه السلام می دانند. (21)

بیش از هزار سال است که دانشگاه الازهر که فاطمیان آن را به نام فاطمه زهرا علیها السلام پایه گذاری کرده اند، مهمترین مرکز فرهنگی جهان اسلام به شمار می رود و همان طور که قاهره نخستین پایتخت شیعیان بود الازهر نیز پایدارترین یادگار سلسله فاطمی و از قدیمی ترین دانشگاههای جهان است که شعار تشیّع را در آن آشکار ساختند و خطبه به نام حضرت علی علیه السلام و سایر امامان شیعه خواندند، و نامش یادآور لقب حضرت فاطمه زهرا علیها السلام است.

در الازهر ابتدا فقط امور مذهبی شیعیان برگزار می شد ولی بزودی مرکز تعلیمات عالی تشیّع گردید (22)

از زمان شیخ محمود شلتوت فقه شیعه در ضمن فقه مقارن در این دانشگاه تدریس می شود و کتابهای شیعه مانند مختصر النافع محقّق حلّی واللمعة الدمشقیه شهید اول و تفسیر مجمع البیان طبرسی بارها در این سرزمین چاپ شده و مورد استفاده علمای الازهر است.

سودان

در سودان تیره هایی از سادات هستند که بعضی از اعقاب امام حسن عسکری علیه السلام به شمار می روند. در این کشور خاندان «المهدی» پرچمدار مبارزه با بیگانگان است و یکی از افراد بارز آن صادق المهدی رهبر حزب امت و نخست وزیر سابق سودان است. (23)

محمد احمد بن عبدالله (1843 تا 1885) از سادات حسینی بود که در بازگشت از حج قبایل مختلف سودان با وی بیعت کردند و با انگلیس جنگید و خارطوم را فتح کرد و سرانجام در ام دورمان درگذشت. وی دولت المهدیون را در سودان پایه گذاری کرد.

لیبی

در لیبی سلسله سنوسیه تا قبل از انقلاب اخیر حکومت می کرد. مؤسس این سلسله سیّد محمّد بن علی سنوسی کبیر ادریسی بود که در الجزایر از خاندان ادریسیان متولد شد (1202 ه) و در سال 1253 هجری قمری در مکّه طریقه سنوسیه را پی ریزی کرد و بعداً به لیبی منتقل شد. این سیّد رهبری سیاسی و جهاد با فرانسویان را با رهبری روحانی و مقام معنوی گرد آورده بود.

پس از وی فرزندش محمدالمهدی این مقام را به عهده داشت و پس از وی فرزندش محمد بن محمد ادریس اول و پس از او فرزندش سید محمدرضا سنوسی به رهبری رسید. (24)

در جغرافیای قدیم به خلیج میان مغرب و اندلس (اسپانیا) دریای روم گفته می شد. (25)

در اواخر قرن دوم یکی از نوادگان فاطمه زهرا علیها السلام به نام ادریس بن عبدالله بن حسن بن علی علیه السلام در کنار سایر علویان بر ضد عباسیان قیام کرد و به مصر و از آنجا به اقصای آفریقا رفت. امیر شهر «ولیله» با گرمی از او استقبال کرد و از اطاعت عباسیان بیرون آمد و از مردم خویش و سایر قبایل برای او بیعت گرفت. با پیوستن قبایل بربر به ادریس، کار او بالا گرفت و در نتیجه بر سرزمین پهناوری که از مغرب قیروان تا کرانه اطلس امتداد داشت، دست یافت (26)

پس از مرگ ادریس اول، ادریس دوم زمام امور را به دست گرفت و مردم بسیار از نقاط مختلف آفریقا و اندلس به حضورش می آمدند و آنچنان اقتدار یافت که شهر فاس را بنا نهاد و در آن مدرسه ها و دانشگاهها و بازارها تأسیس کرد (27)

این شهر بسیار زیبا و سرسبز و پر از نهر و چشمه، در واقع گستره ای از فدک فاطمه زهرا علیها السلام بود که ابتدای بنای آن از سال 193 هجری قمری آغاز گشت و به صورت پایتخت نواده فاطمه علیها السلام درآمد.

در قرن اول هجری نامه حضرت علی علیه السلام به اشعث بن قیس فرماندار آذربایجان، دلهای مردم این دیار را تسخیر کرد.

در قرن دوم هجری ابراهیم فرزند امام محمدباقر علیه السلام به شهر گنجه از شهرهای ارمنستان رفت و با قدوم خود این سرزمین را به فدک پیوست. وی در سال 120 هجری قمری رحلت کرد و بقعه اش زیارتگاه خاص و عام است.

منطقه اصلی شیعه نشین در آسیای میانه آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، داغستان، ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان است و بیشتر آنها دوازده امامی هستند و پیروان فرقه اسماعیلیه در منطقه گورنف (بدخشان) در جمهوری تاجیکستان بسر می برند. (16)

از آثار مهم تاریخی شهر باکو مسجد و مقبره یکی از نوادگان فاطمه زهرا علیها السلام سیّد یحیی باکویی عالم و روحانی بزرگ است (17)

حدود هفتاد درصد مردم جمهوری آذربایجان شیعه و 30 درصد سنّی حنفی هستند که مانند اعضای یک خانواده در صلح و صفا بسر می برند (18)

زمینه رواج تشیّع در این سرزمین را نامه حضرت علی علیه السلام به فرماندار آذربایجان (19) و رضایت و علاقه مردم این دیار از خلافت آن حضرت فراهم ساخت.

در جمهوری چند میلیونی آذربایجان رئیس اداره دینی شیعه ملقّب به «شیخ الاسلام» است و نایب وی سنّی است و «مفتی الاسلام» خوانده می شود.

مراسم عزاداری در سوگ ائمّه اطهار علیهم السلام با عظمت فراوان برگزار می شود و مراسم عاشورا و مجالس عزاداری امام حسین علیه السلام آنقدر باشکوه و عظیم است که می گویند حماسه سرور شهیدان امام حسین علیه السلام ضامن بقای اسلام در آذربایجان- علی رغم آن همه فشار حکومت شوروی سابق- بوده است. (20)

در آغاز، برخی از نوادگان فاطمه علیها السلام از نسل امام حسن مجتبی علیه السلام، سپس بعضی از فرزندان زید بن حسن بن علی و برخی از فرزندان قاسم بن حسن بن زید بن حسن به سمرقند مهاجرت کردند، مانند عبدالعظیم بن محمد بن قاسم بن محمد بطحایی، و اولاد ابراهیم بن علی بن عبدالرحمن شجری، و از نوادگان امام حسین علیه السلام از جمله برخی از فرزندان امام محمدباقر علیه السلام سپس بعضی از اولاد محمد بن علی عریضی، و از فرزندان زید شهید از جمله برخی از فرزندان عیسی بن زید شهید وارد سمرقند شده و مردم این دیار را تحت تأثیر شخصیت والای خود قرار دادند و سمرقند را به فدک متصل کردند (15)

در قرن هشتم هجری یکی از فرزندان فاطمه زهرا علیها السلام به نام میر سید علی حسینی همدانی ملقّب به «علی ثانی» از اعقاب امام زین العابدین علیه السلام هزاران تن از مردم هند را مسلمان کرد و هزاران مسلمان ظاهری را به اسلام واقعی درآورد. (11)

او هفتصد تن از سادات علوی را به کشمیر برد و در سراسر این سرزمین محلهایی برای عبادت تأسیس کرد. (12) و به ترویج هنر و صنایع پرداخت و با تیمور و ظلم پیشگان درافتاد و بالاخره قلمرو فدک را به آن دیار گسترش داد.

فدک از شمال شرقی ابتدا تا کوفه امتداد یافت و مرکز خلافت امیرمؤمنان علی علیه السلام گردید. سپس به برکت محل دفن امام علی علیه السلام شهر نجف اشرف و به برکت مشهد امام حسین علیه السلام و خاندان وی شهر کربلا پدید آمد و به برکت امام موسی کاظم و امام جواد علیهماالسلام شهر کاظمین و به برکت امام علی النقی و امام حسن عسکری علیهماالسلام شهر سامرّا و به برکت حضرت زینب دختر فاطمه زهرا علیها السلام شهر شام در مسیر گسترش فدک قرار گرفت، به طوری که قرنها دولت شیعه توسط حمدانیان و فاطمیان بر بلاد شام حاکم گردید و در سال 354 هجری قمری سیف الدوله، دینارهای جدیدی ضرب کرد که بر روی آنها نوشته شده بود: «لا اله الّا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، فاطمة الزهراء، الحسن و الحسین، جبرئیل علیهم السلام» و موقعیت شیعیان در موصل و حلب و سایر نقاط چندان رفعت یافت که وقتی وارد مسجد عظیم اموی می شدند و چشم به زیر گنبد می دوختند، به جای نام معاویه و یزید نام علی و حسن و حسین علیهم السلام را می دیدند.

در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله، امام علی علیه السلام به یمن رفتند و در آنجا نهال اسلام را با دست خود غرس و آبیاری کردند. از 1200 سال پیش خاندانهای بسیاری از فرزندان امام حسن و امام حسین علیهماالسلام به این دیار رفتند، به طوریکه از قرن چهارم هجری یحیی بن حسین (الهادی) متوفای 298 هجری قمری توسط یکی از ملوک یمن، از حجاز دعوت شد و بعضی از قبایل با او بیعت کردند و او مؤسس دولت امامان زیدی گردید.

آنها مناسب ترین شخص برای امامت را هر عالم زاهد و شجاعی از فرزندان فاطمه زهرا علیها السلام می دانستند- خواه از فرزندان امام حسن علیه السلام و خواه از فرزندان امام حسین علیه السلام - که قادر به قیام با شمشیر باشد، و اطاعت از چنین کسی واجب بود. (9)

حکومت امامان زیدی از فرزندان فاطمه علیها السلام و امام علی علیه السلام در کشور یمن از سال 280 تا حدود سال 700 هجری قمری و حکومت امامان زیدی صنعا از حدود سال 1000 هجری قمری تا چند سال پیش تداوم داشت. (10)

در اواسط قرن چهارم هجری قمری خاندانی از نوادگان فاطمه زهرا علیها السلام از علویان حسنی معروف به خاندان موسوی منصب شریفی مکه را دایر کردند که حدود هزار سال دوام یافت. با ضعف قدرت شرفای مکه، خاندان صلیحی که تحت تبعیت فاطمیان مصر بر یمن فرمان می راندند در 455 هجری قمری منصب شریفی را در خاندان هاشمی قرار دادند. در 598 هجری قمری یکی دیگر از علویان حسنی به نام قتادة بن ادریس از ینبع به مکّه رفت و سلسله شرفای متأخّر مکّه را تأسیس نمود. (8)