او به انسان و اندیشیدن و اندیشاندن سخت بها می داد، برای آن اصالت می بخشید، اندیشوران و متفکران را گرامی می داشت، حق زیستن به صورت موجودی خردمند و خردورز و باشعور و اندیشه را حق طبیعی انسان ها می شناخت و همگی را بدان تشویق می کرد و آن را بهترین وسیله شناخت و معرفت و ارزشمندترین عبادت می نگریست و نیندیشیدن و نیندیشاندن و مسدود ساختن راه آزادی اندیشه و فکر را زشت ترین گناه در حق انسانیت می دید. اندیشیدن و اندیشاندن در فرهنگ و راه و رسم او از جایگاه رفیع و موقعیت والایی بهره ور بود؛ چرا که آن را کلید رشد و روشنایی ها، "الفکر رشد" صیقل دهنده خردها، "الفکر جلاء العقول" (1) فروغ بخش دنیای وجود انسان، "الفکر ینیر اللب" (2) هدایتگر و راهنمای بشر، "الفکر یهدی" (3) سبک و سیره پرواپیشگان، "الفکر نزهة المتقین" سرچشمه شناخت و بصیرت، سرآغاز دانش و بینش، وسیله کسب معارف و علوم، باعث پیدایش فرهنگ و تمدن، و مهم ترین امتیاز انسان بر دیگر جانداران و پدیده ها و آفریدگان می نگریست. در فرهنگ و راه و رسم ریحانه اندیشمند پیامبر، یک ساعت تفکر و اندیشه (4) از یک سال پرستش خدا برتر شناخته شده است. دو رکعت نماز توأم با اندیشه و ژرف نگری بهتر و برتر از شب زنده داری بدون تعمق ارزیابی شده است.

تفکر و اندیشه، آیینه صاف و شفاف و پرداخت شده ای است که نمایشگر و انعکاس دهنده واقعیت ها گردیده است. "الفکر مرآة صافیة".

دلیل و ملاک خرد و خردمند، اندیشیدن درباره کران تا کران هستی عنوان یافته است.

عبادت خدا، نه در بسیاری نماز و روزه، که در بسیاری تفکر و تدبر قلمداد شده است.

عبادت بدون تفکر و تعمق، کاری بدون محتوا و مغز شناخته شده است.

پیش از تصمیم و آغاز هر کاری به تفکر و تدبر درباره آن سفارش شده است.

در برنامه روزانه انسان توحیدگرا، همان گونه که به نماز و نیایش و ارتباط با خدا، به کار و تلاش و ساماندهی امور اقتصادی، به مدیریت خانه و خانواده، به احساس مسئولیت اجتماعی بها داده شده و وقت و فرصت در نظر گرفته شده، برای تفکر و تدبر و اندیشیدن و اندیشاندن نیز فرصتی جداگانه قرار داده شده است.

آری، ریحانه پیامبر سرآمد متفکران و اندیشمندان بود و تفکر و تدبر و ژرف نگری و اندیشیدن و اندیشاندن در سبک و سیره او از جایگاه والایی برخوردار بود.

روایات رسیده از آن حضرت، سخنان تفکرانگیز، مناظره ها و گفت و شنودها و دعاها و نیایش های عاشقانه و عمیق او، تنها پرتوی از آن راه و رسم اندیشمندانه و برانگیزاننده است که در اینجا به یکی دو مورد می نگریم:

محدثان در این مورد از جمله آورده اند که: آغازین شب زندگی مشترک او با امیر والایی ها بود که آن حضرت او را غرق در اندیشه و تفکر یافت. دلیل آن را جویا شد، که ریحانه پیامبر از جمله فرمود: "تفکرت فی حالی و امری عند ذهاب عمری و نزولی فی قبری فشبهت دخولی فی فراشی بمنزلی کدخولی الی لحدی و قبری فانشدک الله ان قمت الی الصلوة فنعبد الله تعالی هذه اللیلة..." (5) ؛ در مورد سرنوشت و آینده خویش می اندیشیدم که به یاد واپسین لحظات عمر و هنگامه فرود به خانه قبر افتادم. و به این فکر فرو رفتم که چگونه عمر انسان به سرعت سپری می گردد، امروز از خانه پدر به خانه همتای گرانقدرم آمدم و فردا نیز از اینجا به منزلگاه دیگری و به جوار رحمت حق خواهم رفت.

از این رو، علی جان! به خدای سوگندت می دهم که بیا تا در آغازین لحظات زندگی مشترک به نماز بایستیم و هر دو با هم این شب جاودانه را به پرستش خدا سپری کنیم و عهد بندیم که زندگی را هماره با یاد دلنواز او رونق و صفا بخشیم.

و نیز آورده اند که پس از نزول آیاتی از قرآن در مورد رستاخیز و زنده شدن و برخاستن انسان ها از دل خاک و پاداش و کیفر آن روز، پیامبر گرامی دخت ارجمندش را سخت در اندیشه و تفکر نگریست؛ اندیشه و تعمق و تفکری که با نگرانی همراه بود.

دلیل آن را از او پرسید. فاطمه در پاسخ پدر گفت:

"یا ابة ذکرت المحشر و وقوف الناس عراة یوم القیامة"؛ جان پدر! درباره روز رستاخیز که روز حسابرسی و روز پاداش و کیفر است، می اندیشم و آن شرایط را به یاد می آوردم که مردم از رحم خاک برمی خیزند و گناهکاران و ظالمان، بدون داشتن پوشش و کرامت و آبرو، با زشتی و رسوایی در پیشگاه خدا می ایستند تا در مورد سرنوشت آنان داوری گردد.

و آن گاه در هشداری به انسان ها افزود:

"وا سواتاه یومئذ من الله عز و جل" (6) ؛ راستی که وای از زشتی های گناهان و تباهی های بیداد و ستم که آن روز در پیشگاه خدا بدان صورت آشکار می گردد.

و نیز آورده اند که روزی پس از رحلت پدرش پیامبر، سلمان را فرا خواند و خطاب به او فرمود:

"اجلس و اعقل ما اقول لک" (7) ؛ ای سلمان! اینک بنشین و نیک بیندیش و خردمندانه در آنچه می گویم، گوش کن.