هر نامی معمولاً بیانگر چگونگی صاحب آن است، البته اگر نامگذاری بوسیله شخص حکیمی انجام گیرد. از احادیث برمی آید که نامگذاری فاطمه زهرا علیهاالسلام بوسیله حکیم علی الاطلاق یعنی خدای عالم انجام گرفته است. و نام فاطمه گرچه پیشینه ای قدیمی دارد ولی با محتوایی که به آن اشاره می شود بی سابقه است.
آری، تمام شؤون انسانهای الهی حتی نامگذاری آنها هم الهی است، چنانکه در مورد رسولالله صلی اللَّه علیه و آله می فرماید: "و مبشراً برسولٍ یأتی من بعدی اسمه احمد" (1) و درباره یحیای شهید سلام الله علیه می فرماید: "یا زکریّا اِنّا نبشرک بغلامٍ اسمه یَحیی لم نجعل له مِنْ قبلُ سمّیاً" (2) و یا درباره حضرت مسیح سلام الله علیه فرمود: "و اذ قالَت الملائکة یا مریم انّ اللّه یبشرک بکلمة منه اسمه المسیح عیسی بن مریم وجیها فی الدنیا و الآخرة".
از سوی دیگر "فاطمه" از ماده "فطم" (بر وزن حتم) به معنی بازگرفتن کودک از شیر مادر است و به هر گونه بریدن و جدائی نیز اطلاق شده است.
اکنون ببینیم روایات اسلامی در این زمینه چه می گوید؟
الف) در حدیثی از پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله آمده است که فرمود:
"انما سماها فاطمة لان اللَّه فطمها و محبیها عن النار" (3) .
او را فاطمه نام نهاده، زیرا خداوند او و دوستانش را از آتش دوزخ بازداشته است.
از این تعبیر استفاده می شود که نامگذاری بانوی اسلام به این نام، از سوی خداوند صورت گرفته، و مفهومش این است که خداوند وعده داده است او و کسانی که او را دوست دارند و در خط مکتب او باشند هرگز به دوزخ نروند.
ب) شیخ صدوق در معانی الاخبار و علل الشرایع، به سند خود از ابوهریره نقل می کند:
دختر رسول خدا، فاطمه نامیده شد زیرا خداوند عز و جل او و دوستداران و شیعیانش را بر آتش حرام کرده است. (4) .
ج) در حدیث دیگری از علی علیه السلام می خوانیم که رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله به فاطمه علیهاالسلام فرمود:
"یا فاطمة! أتدرین لم سمیت فاطمة؟"
ای فاطمه! آیا می دانی چرا فاطمه نامیده شده ای؟
علی علیه السلام می فرماید: من گفتم: ای رسول خدا! شما بفرمائید چرا نام او فاطمه است؟ فرمود:
"إن اللَّه عزوجل قد فطمها و ذریتها عن النار یوم القیامة" (5) .
خداوند بزرگ او و فرزندانش را از آتش دوزخ در قیامت بازمی دارد.
بدیهی است منظور از فرزندان در اینجا فرزندانی است که در خط این مادر باشند، نه همچون پسر نوح که خطاب شد: "انه لیس من اهلک" (6) "او از اهل تو نیست".
و به همین دلیل در بعضی از احادیث، "ذریه" و "محبان" هر دو با هم ذکر شدهاند، و اینکه گمان کنیم مفهوم روایات فوق این است که اگر آنها مرتکب انواع گناهان شوند و حتی کافر و مشرک باشند از عذاب الهی در قیامت در امانند، اشتباه بزرگی مرتکب شده ایم که با هیچ یک از معیارهای اسلامی نمی سازد، زیرا خود پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله که اصل این شجره طیبه است صریحاً در قرآن مجید به این خطاب مخاطب شده است:
"لئن اشرکت لیحبطن عملک و لتکونن من الخاسرین" (7) .
اگر (به فرض محال) مشرک شوی، تمام اعمالت تباه می شود و از زیانکاران خواهی بود.
و در جای دیگر می فرماید: "اگر او سخنی دروغ بر ما می بست ما او را با قدرت می گرفتیم سپس رگ قلبش را قطع می کردیم". (8) .
آیا فرع زائد بر اصل ممکن است؟ آیا فرزندان رسول خدا از او برترند؟!
البته هرگز پیغمبر نه راه شرک پوئید، و نه - العیاذ باللَّه- دروغی بر خدا بست، در حقیقت یک درس بزرگ برای همه امت است، تا بقیه حساب خود را برسند.
شیخ طوسی نیز در کتاب امالی(9)، به سندش از امام علی بن ابی طالب علیه السلام نقل کرده:
از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود:
دخترم فاطمه نامیده شده زیرا خداوند تعالی او و ذریه اش را از آتش جهنم نجات بخشیده است؛ مشروط بر اینکه در زمان ملاقات پروردگارش به توحید و آنچه از جانب پروردگارشان آمده ایمان داشته باشند.
این روایت تمامی روایات دیگر را که در آنها این مضمون وجود دارد که "دوستداران و شیعیان حضرت فاطمه علیهاالسلام از آتش دوزخ بازداشته میشوند" تخصیص می دهد به کسانی که موحد و مؤمن بوده و در زمان مرگ، توحید و ایمان خود را محفوظ داشته باشند؛ پس در این صورت به نصر و شفاعت حضرت فاطمه علیهاالسلام از آتش دوزخ نجات می یابند و خداوند به حرمت دختر پیامبرش، از لغزشهای آنان چشم پوشی می کند.