(1) سفینة البحار، ج 1، ص 245.

روانشناسان می گویند: یکی از اصول و ارکان تربیت سازنده این است که به گونه ای با کودک برخورد نمود که موجب ایجاد عقده و کمبود در ساختار وجود او نشود، و به عبارت روشن تر، به طور کامل به شخصیت او توجه و احترام گردد، در این راستا نظر شما را به دو فراز از رفتار زهرا علیها السلام با فرزندانش جلب می کنیم:

حسن و حسین در حضور پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و فاطمه علیها السلام کشتی گرفتند، در این میان پیامبر صلی اللَّه علیه و آله حسن علیه السلام را تشویق می کرد و مکرر می فرمود:

«اِیه یا حَسَن شَد عَلَی الحُسین فَاصْرِعه»؛

برپا خیز ای حسن! حسین را محکم بگیر و به زمین بیفکن.

فاطمه علیها السلام عرض کرد: «ای پدر! شگفتا که حسن را که بزرگتر است بر حسین که کوچکتر است، ترجیح می دهی و تشویق می کنی؟!»

پیامبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «اینک این دوستم جبرئیل است که حسین علیه السلام را تشویق می کند، من هم در برابر او حسن علیه السلام را تشویق می نمایم» (1)

حسن و حسین علیهما السلام هر دو خطی نوشتند و نزد مادرشان فاطمه علیها السلام آوردند تا او قضاوت کند که کدام بهتر است، فاطمه علیها السلام نخواست یکی از آنها را بر دیگری ترجیح دهد، فرمود: «نزد پدرتان بروید تا او داوری کند»،

 آنها نزد پدرشان علی علیه السلام رفتند، آن حضرت نیز نخواست که یکی از آنها رنجیده خاطر شود، به آنها فرمود: «نزد جدتان رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله بروید تا او قضاوت کند». آنها نزد رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله رفتند، رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «من بین شما داوری نمی کنم تا برادرم جبرئیل بیاید و داوری کند»، جبرئیل آمد و گفت: من داوری نمی کنم تا فرشته اسرافیل بیاید و داوری کند، اسرافیل آمد و گفت: من داوری نمی کنم بلکه از درگاه خدا می خواهم که او داوری کند، خداوند فرمود: «من بین آنها داوری نمی کنم، بلکه مادرشان فاطمه علیها السلام داوری کند».

در روایت است: روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به خانه زهرا علیها السلام آمدند دیدند حضرت زهرا علیها السلام پشت درب خانه ایستاده است سؤال کردند: چرا محبوبم را با این حالت پشت درب می بینم؟

حضرت فرمود: دو فرزندت از خانه خارج شدند و تاکنون از آنان خبری ندارم.

با شنیدن این خبر پیامبر از خانه خارج شدند و در جستجوی فرزندان زهرا علیها السلام برآمدند تا اینکه آنان را در بین کوه در غاری یافتند که به خواب رفته اند... آنگاه پیامبر حسن و حسین علیهما السلام را بر دوش خود برداشت و بین راه جبرئیل به امداد پیامبر آمد و حسین علیه السلام را بر دوش کشید تا به خانه زهرا علیها السلام درآمدند و پس از این ماجرا بود که این دو برادر به یکدیگر تفاخر می نمودند.

حسن علیه السلام می گفت: من آن کسی هستم که بهترین اهل زمین مرا بر دوش خود حمل نمود و حسین علیه السلام می گفت: من آنم که بهترین اهل آسمان مرا بر دوش خود حمل نموده است. (2)

یکی از مهمترین دغدغه های ذهنی و دلهره های همیشگی پدر و مادر حفظ و سلامت کودک است. آنان برای حفاظت و سلامت کودک از هیچ کوششی دریغ نمی کنند تا آنجا که گاه سلامت خویش را نیز در این راه به خطر می اندازند.

برای تأمین سلامت و حفظ کودک از بیماری ها، خطرات و مشکلات راههای مختلفی وجود دارد. پدر و مادر آگاه سعی می کنند در کنار توجه به مسائل مهمی همچون رعایت بهداشت، تغذیه سالم و کامل، بررسی رشد طبیعی کودک و مواظبت دقیق در مقابل خطرات و حوادث تنها به همین مسائل اکتفا نکنند بلکه برای حفظ و سلامت و سعادت کودک از راههای دیگری هم که اسلام پیشنهاد کرده است، بهره جویند. برخی از این راهها صدقه دادن برای کودک و عقیقه کردن برای اوست. این نکته در زندگی زهرا علیها السلام مورد توجه کامل قرار گرفته است.

امام صادق علیه السلام فرمود: فاطمه زهرا علیها السلام هر دو پسرش را عقیقه کرد و در روز هفتم تولدشان موی سر آنان را تراشید و به اندازه وزن آن پولهای نقره صدقه داد.

و در روایتی دیگر اضافه فرمود: فاطمه زهرا علیها السلام حسن و حسین را عقیقه نمود و به خانم قابله ای که در تولد آنان کمک کرده بود یک ران گوسفند و یک سکه طلا هدیه داد.

حضرت علی علیه السلام می فرماید: امام حسین علیه السلام دچار یک بیماری موقت گردید. آنگاه حضرت فاطمه علیها السلام او را در آغوش کشید و خدمت پیامبر برد و فرمود:

«یا رسول الله! از خدا بخواه که فرزندت حسین را شفا دهد چرا که خدا او را به تو عنایت نموده و قادر به شفابخشی او می باشد». (1)

یکی از وظایف والدین و بویژه مادر، مراقبت، حفاظت و نگهداری از فرزندان خود می باشد. در سیره حضرت زهرا علیها السلام وجود آثار این اصل تربیتی به وضوح قابل مشاهده است.

با دقت در مراقبتهای حضرت زهرا علیها السلام نسبت به فرزندان خود اولاً با انواع مراقبتهای لازم برای فرزند آشنا می شویم. ثانیاً به اهمیت مراقبت فرزندان از سوی پدر یا مادر پی خواهیم برد و ثالثاً با لوازم اخلاقی مراقبت و نگهداری کودک و ظرافتهای لازم در برخورد با کودک آشنا می شویم.

یک نوزاد یک کودک و حتی یک نوجوان و جوان فقط نیاز به یک نوع مراقبت و رسیدگی و حفاظت ندارد بلکه برای رشد همه جانبه و تربیت کامل به انواعی از مراقبت نیازمند است.

مراقبتهای بهداشتی درمانی، مراقبتهای امنیتی از حوادث و یا دشمنان، مراقبتهای اخلاقی و تربیتی، مراقبتهای لازم در امر تغذیه و پوشش، مراقبتهای عاطفی و احساسی از انواع مراقبتهای لازم برای فرزند است. مادر که دریائی از عواطف و مهربانی است یکی از مسئولیتهای مهمش اِعمال و اجراء این گونه مراقبتها در مورد فرزندش می باشد.

با توجه به شواهد تاریخی انواع این مراقبتها از ناحیه بهترین مادر تاریخ یعنی حضرت زهرا علیها السلام در مورد برترین فرزندان اعمال می شده است که به نمونه هائی از آن اشاره می کنیم.

در کتاب مسند فاطمه زهرا علیها السلام مجموعاً در مورد حضرت زهرا علیها السلام و برخوردهای ایشان با فرزندانشان 59 روایت وارد شده است که دارای نکات قابل توجهی از نظر تربیتی می باشد. تعدادی از این روایات در موضوع مراقبتهای گوناگون حضرت زهرا علیها السلام با فرزندانشان می باشد.

مرحوم مجلسی گوید: گروهی از صحابه نقل کرده اند که پیامبر صلی الله علیه و آله وارد منزل فاطمه زهرا علیها السلام شد و فرمود: فاطمه جان! حسن و حسین از من خوردنی می خواهند و من چیزی نمی یابم تا آنها بخورند. پس پیامبر با علی و حسن و حسین و فاطمه علیهم السلام نشستند، فاطمه علیها السلام متحیر بود و نمی دانست چه کند؟

پیامبر مدتی به آسمان نگاه کرد، در این هنگام جبرئیل نازل شد و عرض کرد: ای محمد! خدای علی اعلی سلامت می رساند و می فرماید: به علی و حسن و حسین و فاطمه علیهم السلام بگو، از میوه های بهشتی چه چیزی را دوست می دارند؟

پیامبر صلی الله علیه و آله رو به اهل بیت کرد و فرمود: پروردگار می داند که شما گرسنه اید و می فرماید: از میوه های بهشتی کدام را دوست دارید؟

آنان از روی شرم از پیامبر سکوت کرده و چیزی نگفتند، پس حسین علیه السلام سکوت را شکست و عرض کرد: با اجازه شما! بابا جان ای امیرمؤ منان، با اجازه شما! مادر جان، ای بانوی زنان عالمیان و با اجازه شما، ای برادر حسن نیکوکار، می خواهم یکی از میوه های بهشتی را انتخاب کنم، همگی فرمودند: حسین جان هر چه می خواهی بگو.

امام حسین علیه السلام عرض کرد: ای رسول خدا! به جبرئیل بگو: ما رطب تازه می خواهیم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند این را می دانست. سپس رو به فاطمه علیها السلام نمود و فرمود: فاطمه! برخیز و وارد آن اطاق شو و هر چه در آن بود بیاور. فاطمه علیهاالسلام وارد شد، دید طبقی بلورین با روپوش سبز بهشتی که در آن رطب تازه است - با این که فصلش نبود - در آنجا نهاده شده است. آن طبق را نزد پیامبر آورد.

پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: فاطمه جان! این از کجا آمده؟

فاطمه علیها السلام همان جواب مریم را (که در قرآن مجید آمده) داد و عرض کرد: «از جانب خداست همانا خدا هر که را که بخواهد بی حساب روزی می دهد» (1)

سپس پیامبر صلی الله علیه و آله برخاست و طبق را پیش روی همه نهاد و فرمود: بسم الله الرحمن الرحیم.

آنگاه خرما را دانه دانه در دهان اهل بیت خود گذاشت و می فرمود: بخورید نوش جان و گوارایتان باد. (2)

حاصل تربیت فاطمه علیها السلام در محیط خانه، فرزندانی است صاحب فضیلت های بسیار و متعدد و در محیط بیرون، زنانی است عفیفه و کم نظیر که هر کدام چراغ و مشعل هدایتی برای دیگر زنان در دنیای اسلام بودند. اما در آنچه که به فرزندان مربوط می شود اصل تربیت فاطمه علیها السلام را لااقل از سه دید بررسی می کنیم:

در جنبه شخصیت: او فرزندانی تربیت کرد که هر کدام از آنها در جنبه شخصیتی انسانهایی آزاد، مستقل، با روحیه، و دارای سلوک و رفتاری هستند که توجه به هر کدام از آنها آدمی را به یاد آیه آیه های قرآن می اندازد. به دست نورانی فاطمه علیها السلام شیر مردان و شیر زنان شجاع، با عرضه و قهرمان پدید آمدند، که دارای عزت نفس، اعتماد به نفس و به دور از فرومایگی و تن دادن به ذلت ها بودند.

فرزندان فاطمه علیها السلام همگی شجاع، با اراده، از نظر روحی قوی، فدایی اسلام و قرآن بودند. این درک و اراده را داشتند که در مواقع حساس به یاری انسانهای مظلوم و اسلام مظلوم تر بشتابند. کسانی بودند که آخرین قطره خون را دادند ولی در برابر ناحقی و ستم سر فرود نیاوردند.

در جنبه حرکت آفرینی: حاصل تربیت فاطمه علیها السلام پرورش نسلی بود حرکت آفرین و زندگی ساز، نسلی که هر کدام مشعل هدایتند و چراغی فرا راه حیات همه انسانها و سیاستمداران راستین هستند. فرزندان فاطمه علیها السلام در تاریخ حیات اسلامی مردم موجها آفریدند و کشتی اسلام را که گاهی شدیداً، در تلاطم و در حال غرق شدن بود از خطر نجات دادند.

حسن بن علی علیهما السلام را ببینید که در چه شرایطی و چگونه با نرمش قهرمانانه و تاریخی خود زحمت صلح را به خود خرید ولی نابودی اسلام و فنای توان مسلمین را پذیرا نشد. صلحی تاریخی کرد که زمینه ساز قیامهای بعدی بود و خود شهید صلح به نفع اسلام شد.

حسین بن علی علیه السلام را بنگرید که با قیام جانانه خویش از خون دل خود گذشت تا در رگهای مسلمانان خمود و جامد خونی جدید وارد سازد و آنها را علیه ستمگران و عیاشان به مبارزه وادارد و خانه ستم را ویران کند و الحق که با این قیام چه نصیبی وافر برای اسلام فراهم آورد.

زینب علیها السلام را ببینید که زبانش چون جلّادی برای ابن زیاد و یزید بود و همچون شمشیر علی علیه السلام برّائی داشت، با سخنان خود در کوفه و شام زلزله در ارکان خصم انداخت و دنیای دشمن را بحرکت و عصیان علیه نظام خودشان واداشت. و به همین گونه بود ام کلثوم.

در خدمت به اسلام: فاطمه علیها السلام خادمانی ارزنده و راستین برای اسلام تربیت کرد. که بقای اسلام را تضمین کردند و جمله معروف «الاِسلامُ نبَوِیُّ الحُدُوثِ وَ حُسَینی البَقاءُ» خود نمونه ای از آن است. اینان به گونه ای پرورش یافته بودند که دشمنی اسلام را نمی پذیرفتند و اعمال خلاف اسلام را طرد و نهی می کردند از سر و جان مایه می گذارند تا اسلام زنده بماند.

در تاریخ اسلام دیده اید که چگونه یکی با معاویه ستیز می کرد، آن دیگری با پسرش یزید، آن سومی حامل پیام شهادت شد، آن چهارمی افشاگر مفاسد بنی امیه و همه آنها پشتوانه انقلاب اسلامی پیامبر صلی اللَّه علیه و آله که کوشیدند ارکان فساد و آلودگی را متزلزل سازند و مردم را به حقایق پشت پرده حکومت آشنا نمایند و نشان دهند آنچه خلفا عرضه می دارند اسلام نیست.

فاطمه علیها السلام بانوی بزرگی بود که توانست نسل امام تربیت کند و فرزندانی شهادت طلب و فدائی اینکه در مواقع حساس و لازم از جان خود برای اسلام مایه بگذارند و جلو مقاصد شوم خصم را بگیرند. نسل فاطمه علیها السلام نسل شهید است؛ خود شهیده اسلام است و شوهرش نیز شهید مسجد و محراب.