همه اعضاء خانواده فاطمه زهرا علیها السلام محنتپذیر و آب دیده و آماده چشیدن رنجها در مسیر اسلام بودند. انواع اذیتهای اجتماعی و آزارها و کمبودهای مختلف را در جهت تکمیل شخصیت خود و در دفاع ازحدود اسلام و آرمان های پیامبر صلی الله علیه وآله به خود خریدند.

سه سال در شعب ابیطالب زندگی کردن، هجرت از مکه و ورود به مدینه، شرکت در جنگهای مختلف، تحمل آزارهای زبانی مردم، آماده نمودن خود و همه اعضاء خانواده برای شهادت و اسارت یکی بعد از دیگری، شاهد شهادت یکدیگر بودن اما خستگی ناپذیری و نشاط در همه شرائط، از خصوصیات و مصادیق محنتپذیری اعضاء خانواده فاطمه زهرا علیها السلام است.

یکی از ارزشهای مهم اسلامی و انسانی علم و دانش و تلاش برای کسب معرفت دینی و اشاعه فرهنگ علم دوستی در بین دیگران است. همه اعضاء خانواده زهرا علیها السلام بعنوان گنجینه های علم خدا، آشنا با علوم و تفسیر قرآن و عارف به احادیث پپامبر بودند برای آنان علم ارزش ویژه دارد. در این جهت به نقل یک روایت می پردازیم.

شخصی وارد محضر فاطمه زهرا علیها السلام گردید و عرض کرد: ای دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله! آیا پیامبر یادگاری نزد شما دارد که به عنوان هدیه و تحفه عنایت فرمایید؟

فاطمه علیها السلام به کنیزی که در حضورش بود فرمودند آن ابریشینه یا آن جریده را بیاور. کنیزک به جستجوی آن پرداخت ولی آن را نجست. فاطمه علیها السلام بسیار ناراحت شدند و فرمودند: سعی کن آن را پیدا کنی چرا که ارزش این نوشته علمی از نظر من به منزله حسن و حسین علیهما السلام می باشد.

پس با تلاش و جستجو کنیزک آن را پیدا کرد. پارچه ای بود که در غلاف مخصوص خویش قرار گرفته بود و حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله در آن نگهداری می شد. (10)

روزی امام علی علیه السلام وارد منزل شد و فرمود: «فاطمه جان! خلیفه و عمر در پشت خانه منتظر اجازه ورود می باشند تا نظر شما چه باشد؟»

حضرت زهرا علیها السلام فرمود: «اَلْبَیْتُ بَیْتُکَ وَالْحُرَّةُ زَوْجَتُکَ اِفْعَلْ ما تَشاءُ» (8)؛

علی جان! خانه، خانه توست و من زن آزاده همسر تو می باشم هر آنچه می خواهی انجام ده.

خانه فاطمه علیها السلام تجلی گاه جهاد اسلامی، تربیت مجاهدین خط مقدم جبهه نبرد و مأنوس با مبارزه شمشیر، میدان جنگ، خون، شهادت، زخم برداشتن و دفاع از اسلام بود صاحب ذوالفقار همسر فاطمه علیها السلام، حمزه سیدالشهداء عموی او، امام حسن مجتبی علیه السلام و امام حسین علیه السلام آفریننده بزرگترین حماسههای تاریخی، فرزندان او هستند. بلی محسن شهید، فاطمه علیها السلام لطمه دیده، علی علیه السلام زخم خورده، حسن علیه السلام مسموم و حسین علیه السلام سر جدا و زینب و کلثوم به اسارت رفته همه و همه زیر یک سایبان و در یک خانه بوده اند و این یکی از امتیازات بزرگ خاندان فاطمه علیها السلام است.

که خداوند متعال فرمود:

«فَضَّلَ اللَّهُ الْمجاهِدینَ عَلَی الْقاعِدینَ اَجْراً عَظیماً».(9) ؛

خدا برتری داده است مقام مجاهدین و رزم آوران را بر مرفهین و نشستگان.

یکی از دستورات اخلاقی اسلام حفظ حریم شخصیتی افراد و احترام متقابل افراد به یکدیگر است.

در زندگی فاطمه علیها السلام اصل احترام اعضاء خانواده به یکدیگر رعایت می گردید و همسر نسبت به همسر و هر یک از والدین در ارتباط با فرزندان خود احترام خاصی قائل بودند.

زندگی دارای مشکلاتی است که کار نمودن و تقسیم آن بین اعضاء بسیاری از آن مشکلات را حل می کند. زندگی فاطمه علیها السلام پر از تلاش، تفاهم و تقسیم کار است. امام باقر علیه السلام می فرمایند:

«همانا فاطمه علیها السلام با علی علیه السلام پیمان بسته بود که کارِ خانه و خمیر کردن آرد و پختن نان و جارو کردن خانه را ایشان انجام دهد و علی علیه السلام نیز با ایشان پیمان بسته بود که کارهای بیرون از خانه همچون آوردن هیزم و تهیه غذا را او انجام دهد.» (7)

کار در اسلام عبادت است و به عنوان یکی از اصول تربیتی و انسان ساز طرح می گردد و در سیره اولیاء خدا ارزشی والا داشته است. فاطمه علیها السلام و علی علیه السلام به عنوان دو عضو برجسته در خانواده اهلبیت، به کار احترام خاص می گذاردند و دارای وجدان کاری و همکاری با یکدیگر بودند. علی علیه السلام در هر بعد از ابعاد زندگی خود در مقام جهاد، حکومت، سیاست، عبادت و باغداری و مزرعهداری و... بالاترین تلاشها را داشت.

فاطمه زهرا علیها السلام نیز در مقام عبادت، دفاع از ولایت، و کار در خانه و خانه داری و اداره فدک بالاترین تلاشها را داشت.

یکی از متدها و اصول حاکم بر زندگی فاطمه علیها السلام دخالت دادن عوامل معنوی در شئونات زندگی مادّی می باشد. عقیده مندی حضرت به تأثیر عوامل معنوی و به کارگیری آنها در جای جای زندگی آن بانوی با کرامت جلوهگری دارد که به چند نمونه از آن اشاره می کنیم.

الف - هنگامی که حسن و حسین علیهما السلام مریض شدند حضرت زهرا علیها السلام برای شفای آنان از عامل معنوی نذر کردن استفاده نمودند.

ب - برای رفع خستگی از کار خانه، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به فاطمه علیها السلام تسبیحات معروف حضرت زهرا علیها السلام را تعلیم دادند و آن حضرت هم پذیرفت.

ج - تقاضای دعا از پیامبر برای شفای فرزندان.

د - استفاده از تعویذات (6) و دعاها برای حفظ فرزندان.

یکی از اصول اخلاقی لازم برای هر خانواده، دیگرگرائی در قالب آداب اسلامی است. یکی از جلوههای زیبای این اصل اخلاقی میهمان پذیری، میهمانی دادن و دوست داشتن این عمل با روی باز است.

در سیره انبیاء الهی و اولیاء دینی همچنین در روایات متعدد دینی بر این اصل دینی و انسانی تکیه شده است. در روایت داریم که «قال رسول الله صلی الله علیه وآله: اَلضَّیْفُ دَلیلُ الْجَّنَّةِ».(3) ؛

میهمان راهنمای انسان به سوی بهشت است.

سیره فاطمه علیها السلام و شوهر او در این جهت بسیار روشن، جذاب و خواندنی است به شکلی که در بعضی از روایات وجود دارد که اگر بیش از شش روز می گذشت و میهمانی برای علی علیه السلام نمی رسید تأسف می خورد و مینالید. (4)

در تاریخ آمده است مرد گرسنه ای در مسجد مدینه به پا خاست و گفت: ای مسلمانان! از گرسنگی به تنگ آمده ام مرا میهمان کنید.

پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند: چه کسی این مرد را امشب میهمان می کند؟

حضرت علی علیه السلام فرمود: من یا رسول اللَّه!

کمی بعد وارد منزل شده از فاطمه علیها السلام پرسید: آیا غذایی در منزل داریم؟ میهمان گرسنه آورده ام.

حضرت زهرا علیها السلام ایثارگرانه فرمودند:

«ما عِنْدَنا اِلاّ قُوْتُ الصَّبیَةِ وَلکِنَّا نُؤْثِرُبِهِ ضَیْفَنا»؛

در خانه ما غذایی نیست مگر به اندازه خوراک دختر بچه. اما امشب ایثار کرده گرسنگی را تحمل می کنیم و همین مقدار غذا را به میهمان می بخشیم (5)

مقدم داشتن دیگران بر خود اصلی بسیار ارزشمند و فوق انسانی است که هر کس نمی تواند دارنده آن باشد. یکی از امتیازات خانوادگی حضرت زهرا علیها السلام حاکمیت این صفت برجسته اخلاقی بر تمامی آنها ست.

بارها و بارها در صحنه گوناگون جلوه های شکوهمند از ایثار جمعی و گروهی فاطمه علیها السلام و اعضاء خانواده او در تاریخ به ثبت رسیده است.

الف - قصه سوره هل أتی و ایثار گروهی خانواده فاطمه علیها السلام.

ب - ایثار غذا به میهمان و خود گرسنه بودن.