(1) نهج الحیاة، ص 145.

(2) نهج الحیاة، ص 147.

حضرت زهرا علیها السلام روزی در خدمت پدر از مشکلات زندگی و کمبودهای رفاهی سخن به میان آورد و فرمود:

«إِنِّی وَ ابْنِ عَمّی ما لَنا فِراشٌ إِلاَّ جِلْدُ کَبْشٍ نَنامُ عَلَیْهِ بِاللَّیْلِ وَ نَعْلِفُ عَلَیْهِ ناضِحَنا بِالنَّهارِ»؛

ای رسول خدا! من و پسرعمویم چیزی از وسایل رفاهی نداریم مگر پوست گوسفندی که شبها بر روی آن می خوابیم و روزها بر روی آن شتر خود را علف می دهیم.

رسول گرامی فرمود:

«یا بُنَیَّةَ اِصبِرِی فإنَّ مُوسَی بنِ عمرانَ اَقْامَ مَعَ اِمْرَأَتِهِ عَشَرَ سِنِینَ ما لَهُما فِراشٌ إلاَّ عَباءَةٌ قِطْوانِیَّةٌ»؛

دخترم! صبر کن و تحمل داشته باش، زیرا موسی بن عمران ده سال با همسرش زندگی کرد و فرشی جز یک قطعه عبای قطوانی نداشتند. (20)

یکی از آثار و فوائد مهم اعتقاد دینی (15) مؤدّب شدن انسان به مجموعه ای از آداب و قوانین برای انجام اعمال زندگی است یک فرد متدین همه رفتارهایش دارای قانونمندی دینی است. خواب، خوراک، کلام، نظافت، خانه داری و همه شئون او دارای انضباط خاص قانونی است. فاطمه زهرا علیها السلام بعنوان نمونه کامل یک زن مسلمان و یک الگوی تمام عیار انسانی انضباط خاص را بر زندگی حاکم نموده بود و آداب خاص بر زندگی ایشان حاکم بود و نیز به آن توصیه می نمودند. برای مثال به موارد زیر می توان اشاره کرد:

الف - هنگام خواب حضرت چهار عمل مستحبی انجام می دادند:

خواندن سه سوره «قل هو اللَّه» که پاداش ختم قرآن دارد.

صلوات فرستادن بر پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله و پیامبران الهی که موجب شفاعت پیامبران از انسان خواهد شد.

طلب مغفرت برای مؤمنین که موجب خشنودی آنهاست.

گفتن تسبیحات اربعه (16) که ثواب حج و عمره دارد.

ب - فاطمه زهرا علیها السلام همیشه در خانه معطر بود. (17)

ج - فاطمه زهرا علیها السلام برای نماز، لباس مخصوص و برای عبادت جایگاه ویژه داشتند. (18)

د- حضرت زهرا علیها السلام برای غذا خوردن رعایت دوازده قانون را توصیه فرمودند.

هـ - کار بیرون خانه و کار داخل خانه بین علی علیه السلام و ایشان تقسیم شده بود.

و - کار داخل خانه را هنگامی که خدمتکار استخدام نمودند بین خود و او تقسیم نمودند.

یکی از اصول پیشنهادی قرآن و از موضوعات مؤکد در روایات استفاده از اصل مشورت و مشاوره در همه شئون زندگی می باشد.

اصل مشاوره موجب تقویت خردمندی و استفاده از اندوخته های علمی و تجربی دیگران می باشد و علاوه بر این به عنوان عاملی برای استحکام ارتباطات اجتماعی به حساب می آید.

در اسلام نه فقط مشورت و مشاوره پس از بروز مشکل و جهت حلّ معضلات فردی یا خانوادگی بلکه به عنوان یک اصل جهت پیشگیری از بروز مشکلات، پیشنهاد به بشر شده است.

به عبارتی عمدتاً مشورت جهت پیشگیری است تا درمان.

در روایات اسلامی علاوه بر توصیه های علمی در سیره عملی ائمه بزرگوارمان استفاده از اصل مشورت را می یابیم لذا همه باید از این اصل تکامل بخش هر چه بهتر و بیشتر (با حفظ اصول مشورتطلبی و دقت در خصوصیات مشاور) بهرهبرداری کنیم.

در زندگی فاطمه زهرا علیها السلام به عنوان یک اسوه، استفاده از این اصل، یعنی اتخاذ و انتخاب مشاور و استفاده از نظرات مشورتی آن به وضوح دیده می شود.

مشاور خانوادگی حضرت فاطمه علیها السلام پیامبر بزرگوار صلی الله علیه وآله می باشد و زندگی مشترک بین فاطمه علیها السلام و علی علیه السلام همچنین تربیت فرزندان زهرا علیها السلام همه و همه با اشراف نظر و گاهی با حضور مستقیم پیامبر عظیم الشأن اسلام می باشد. موارد چندی از مشورت و مشاوره و اشراف مستقیم پیامبر بر زندگی حضرت به نقل تاریخ به شرح زیر می باشد:

مشورت در چگونگی تقسیم کار خانه و راهنمائی پیامبر

حضرت فاطمه علیها السلام کارهای منزل را با حضرت علی علیه السلام اینگونه تقسیم کردند که:

خمیر کردن آرد و نان پختن و تمیز کردن و جارو زدن خانه به عهده فاطمه علیها السلام باشد و کارهای بیرون منزل از قبیل جمع آوری هیزم و مواد اولیه غذایی را علی علیه السلام انجام دهند.

امام صادق علیه السلام فرمود:

"این تقسیم کار با رهنمود رسول خدا صلی الله علیه وآله انجام گرفت."

آنگاه که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: کارهای داخل منزل را فاطمه علیها السلام و کارهای بیرون منزل را علی علیه السلام انجام دهد، حضرت زهرا علیها السلام با خوشحالی فرمود:

«فَلا یَعْلَمُ ما داخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ اِلاَّ اللَّهُ بِإِکْفائِی رَسُولُ اللَّهِ تَحَمُّلَ رِقابِ الرِّجالِ»؛

جز خدا کسی نمی داند که از این تقسیم کار تا چه اندازه خوشحال شدم، زیرا رسول خدا مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است بازداشت. (19)

یکی از امتیازات آل یس قدرت بیان، شیرینی کلام و غنای کلامی آنان است. از علی علیه السلام تا ام کلثوم، همه و همه خطبه های شیرین علمی و بلیغ دارند و در موقع لزوم در مقام خطابه به عنوان برترین خطبا و سخنرانان، عالیترین بیانات را داشته اند.

خطبههای امیرالمؤمنین در نهجالبلاغه، خطبه های فاطمه زهرا علیها السلام در مدینه و اشعار باقیمانده از ایشان (12)، خطبه های امام حسن مجتبی علیه السلام و سخنرانی های حضرت سیدالشهدا علیه السلام خطابه های زینب کبری و ام کلثوم در ماجرای عاشورا، حکایت از قدرت بیان و وجود این فضیلت برجسته خانوادگی در اهلبیت عصمت و طهارت دارد.

شجاعت یکی از چهار ضلع مهم فضائل بزرگ اخلاقی است چرا که اصول اخلاقی مهم شامل چهار عنوان شجاعت، عدالت، عفت و حکمت می باشد.

خاندان اهلبیت همچنان که در باب عدالت عفت و حکمت عالیترین مدارج را دارا می باشند در احراز صفت شجاعت هم بالاترین و کاملترین آن را بهره مندند.

شجاعتهای علی علیه السلام، دلاوریهای فاطمه علیها السلام در مقام احتجاج و درگیر شدن با عمر و خلفای ستم، شجاعتهای امام حسن علیه السلام و حسین بن علی علیه السلام و شجاعتهای زینب کبری و ام کلثوم علیهم السلام در مبارزه با بنی امیه، معاویه و یزید، باز از سندهای محکم تاریخی جهت اثبات شجاعت خانوادگی اهل بیت عصمت و طهارت است.

حضرت فاطمه علیها السلام با همه بزرگواری و مقام و منزلتی که در پیشگاه خداوند داشت کار خانه را خود انجام می داد و تا مدتها خدمتکار نداشت. روزی پیامبر صلی الله علیه و آله زنی را که در یکی از جنگها اسیر گرفته بود نزد فاطمه علیها السلام آورد و دست او را در دست آن حضرت گذاشته فرمود:

ای فاطمه! این زن در خدمت توست او اهل نماز است.

سپس درباره او سفارش کرد. فاطمه علیها السلام نگاهی به صورت پیامبر کرد و چنین گفت:

کار خانه را تقسیم می کنیم یک روز من کار می کنم و یک روز او.

اشک در چشمان پیامبر حلقه زد و فرمود: «اَللَّهُ اَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ». (11)

همه اعضاء خانواده فاطمه زهرا علیها السلام محنتپذیر و آب دیده و آماده چشیدن رنجها در مسیر اسلام بودند. انواع اذیتهای اجتماعی و آزارها و کمبودهای مختلف را در جهت تکمیل شخصیت خود و در دفاع ازحدود اسلام و آرمان های پیامبر صلی الله علیه وآله به خود خریدند.

سه سال در شعب ابیطالب زندگی کردن، هجرت از مکه و ورود به مدینه، شرکت در جنگهای مختلف، تحمل آزارهای زبانی مردم، آماده نمودن خود و همه اعضاء خانواده برای شهادت و اسارت یکی بعد از دیگری، شاهد شهادت یکدیگر بودن اما خستگی ناپذیری و نشاط در همه شرائط، از خصوصیات و مصادیق محنتپذیری اعضاء خانواده فاطمه زهرا علیها السلام است.

یکی از ارزشهای مهم اسلامی و انسانی علم و دانش و تلاش برای کسب معرفت دینی و اشاعه فرهنگ علم دوستی در بین دیگران است. همه اعضاء خانواده زهرا علیها السلام بعنوان گنجینه های علم خدا، آشنا با علوم و تفسیر قرآن و عارف به احادیث پپامبر بودند برای آنان علم ارزش ویژه دارد. در این جهت به نقل یک روایت می پردازیم.

شخصی وارد محضر فاطمه زهرا علیها السلام گردید و عرض کرد: ای دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله! آیا پیامبر یادگاری نزد شما دارد که به عنوان هدیه و تحفه عنایت فرمایید؟

فاطمه علیها السلام به کنیزی که در حضورش بود فرمودند آن ابریشینه یا آن جریده را بیاور. کنیزک به جستجوی آن پرداخت ولی آن را نجست. فاطمه علیها السلام بسیار ناراحت شدند و فرمودند: سعی کن آن را پیدا کنی چرا که ارزش این نوشته علمی از نظر من به منزله حسن و حسین علیهما السلام می باشد.

پس با تلاش و جستجو کنیزک آن را پیدا کرد. پارچه ای بود که در غلاف مخصوص خویش قرار گرفته بود و حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله در آن نگهداری می شد. (10)

روزی امام علی علیه السلام وارد منزل شد و فرمود: «فاطمه جان! خلیفه و عمر در پشت خانه منتظر اجازه ورود می باشند تا نظر شما چه باشد؟»

حضرت زهرا علیها السلام فرمود: «اَلْبَیْتُ بَیْتُکَ وَالْحُرَّةُ زَوْجَتُکَ اِفْعَلْ ما تَشاءُ» (8)؛

علی جان! خانه، خانه توست و من زن آزاده همسر تو می باشم هر آنچه می خواهی انجام ده.