روضه سنگینیـــست...

آهسته بگوییم...

در پی آن حادثهء کوچه و در و دیوار و میخ

این روزها

مــادر از دست حســین میخورد آبــــــــ

چه مدارکی از شیعه و اهل سنت وجود دارد که عمر باعث شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها شده است؟

در این باره در کتاب هاى حدیثى و تاریخى شیعه و اهل سنت، موارد فراوانى یافت مى شود. از آن جمله «الذهبى» روایت مى کند:

ان عمر رفس فاطمة حتى اسقطت بمحسن

همانا عمر به فاطمه سلام الله علیها لگد زد تا اینکه محسن را سقط کرد. (1)

آتش زدن درِ خانه حضرت فاطمه و سیلى زدن به آن حضرت در منابع تاریخى و روایى شیعه آمده است و براى آن کس که شیعه است، همین مآخذ کافى است. در منابع و ماخذ اهل سنّت نیز آمده است و برادران سنّى مى توانند به آن معتقد باشند. براى نمونه به چند روایت از منابع شیعه و اهل سنت اشاره مى کنیم:

. پس از آن که کار بیعت گرفتن از مردم تمام شد و على علیه السلام و عده اى بیعت نکردند، به خانه آن حضرت حمله کردند. در را سوزاندند، على را به زور بیرون آورند، حضرت فاطمه را تحت فشار در قرار دادند و کار به جایى رسید که محسن او سقط شد. على را به مسجد بردند ولى بیعت نکرد و آنان گفتند: اگر بیعت نکنى تو را به قتل مى رسانیم. روزها و ماهها گذشت. آنان تصمیم به قتل على علیه السلام گرفتند و قرار گذاشتند که خالد قتل آن حضرت را به عهده بگیرد. اسماء بنت عمیس از این توطئه آگاه شد و کنیز خود را فرستاد تا آن حضرت را از توطئه آگاه سازد. اصل توطئه چنین بود که وقتى ابوبکر نماز را تمام کرد و سلام گفت، خالد با شمشیر على علیه السلام را بکشد، ولى وقتى نماز ابوبکر تمام شد گفت: اى خالد آنچه را دستور دادم نکن، (2)

اهل سنت نیز در کتابهاى کلامى، تاریخى و حدیثى مسأله آتش زدن به در خانه را آورده اند. براى نمونه، به چند روایت اشاره مى کنیم:

- بلاذرى مى گوید: ابوبکر کسى را دنبال على فرستاد تا بیاید و بیعت کند ولى حضرت على نیامد. پس از آن عمر بن خطاب در حالى که آتش به همراه داشت، به سوى خانه على رفت. فاطمه عمر را جلو در خانه ملاقات کرد و گفت: اى پسر خطاب آیا مى خواهى خانه ما را آتش بزنى؟ عمر بن خطاب گفت: بله! (3)

. ابن عبد ربّه مى گوید: آنان که از بیعت سرباز زدند عبارتند از: على، عباس، زبیر و سعد بن عباده. على، عباس و زبیر در خانه فاطمه نشستند. ابوبکر عمر را فرستاد تا آنها از خانه فاطمه بیرون بیایند. ابوبکر به عمر گفت: اگر سرباز زدند با آنان بجنگ. عمر به همراه آتش به خانه فاطمه آمد تا خانه را بر سر آنان آتش بزند. فاطمه او را دید و گفت: اى پسر خطاب آیا آمده اى خانه ما را آتش بزنى؟ عمر گفت: بله، مگر این که بیعت کنید. (4)

. ابن قتیبه دینورى آورده است: ابوبکر عمر را به سوى کسانى که بیعت نکردند و در خانه على تحصّن کردند، فرستاد. عمر به خانه على آمد و صدا زد ولى کسى بیرون نیامد. عمر هیزم خواست و گفت: قسم به آنکه جان عمر در دست اوست، یا باید بیرون بیایید و بیعت کنید و یا خانه را بر سر آنانکه در آن هستند آتش مى زنم. به او گفتند: فاطمه در آن است. عمر گفت: و لو فاطمه در آن باشد. همه بیرون آمدند ولى على بیرون نیامد. عمر نزد ابوبکر رفت و گفت: آیا نمى خواهى از على که از بیعت سرباز زده بیعت بگیرى؟ ابوبکر به قنفذ گفت: برو على را بیاور. قنفذ آمد و على به او گفت: چه کار دارى؟ قنفذ گفت: خلیفه رسول خدا تو را مى خواهد. على به او گفت: زود بر پیامبر دروغ بستید. قنفذ پیام على را به ابوبکر رساند. ابوبکر گریه طولانى کرد. عمر گفت: على را رها نکن. ابوبکر به قنفذ گفت: دوباره نزد على برو و بگو: با خلیفه رسول خدا بیعت کن. على گفت: سبحان الله، آنچه را که از آن او نیست براى خودش ادعا کرده است. قنفذ پیام على را به ابوبکر رساند. ابوبکر بازهم بسیار گریه کرد. پس از آن عمر برخاست و گروهى با او همراه شدند و به در خانه فاطمه آمدند. در زدند. وقتى فاطمه صداى آنها را شنید، با صداى بلند فریاد کرد: «یا ابتاه! یا رسول الله! پس از تو از پسر خطاب و پسر ابى قحافه چه ها که نکشیدیم. وقتى که گروه مهاجم گریه فاطمه را شنیدند. در حالى که گریه مى کردند برگشتند و دلشان به حضرت فاطمه سوخت ولى عمر و عده اى ماندند. على را بیرون آوردند و گفتند بیعت کن. على گفت: اگر بیعت نکنم چه مى کنید؟ گفتند: به خدا سوگند گردنت را مى زنیم. (5)

همانطور که ملاحظه مى کنید در منابع شیعه، این حادثه به طور کامل ذکر شده است و منابع اهل سنّت تنها به آتش آوردن اشاره کرده اند و آنان تلاش مى کنند این حادثه ذکر نشود.(6)

 

---

(1) میزان الاعمال، ج 1، ص 139.

(2) بحارالانوار، ج 28، ص 308.

(3) انساب الاشراف، ج 2، ص 12، تحقیق محمود الفردوس العظم، دار الیقظة العربیة.

(4) العقد الفرید، ج 5، ص 12، چاپ مصر، چاپ دوّم، تحقیق محمد سعید العربان، 1953 و 1372.

(5) الامامة و السیاسة، ج 1، ص 30، تحقیق استاد على شیرى، منشورات رضى.

(6) برای آگاهی بیشتر در مورد مآخذ و منابع شیعه و سنى به کتاب «مأساة الزّهراء» نوشته جناب سید جعفر مرتضى عاملى، جلد دوم مراجعه کنید. این کتاب به موضوع مورد بحث، بسیار مفصّل پرداخته است.

 

علّت اجازه ندادن حضرت زهرا سلام الله علیها در مراسم تشییع حضرت بیانگر چیست؟

1- یقیناً حضرت زهرا سلام الله علیها با این کارشان می‌خواستند بار دیگر همانند جریان فدک مبارزه‌ی جدیدی را با وصیّت‌نامه ی سیاسی خویش شروع کنند که ضربه ی سهمگینی به حکومت وقت وارد سازند.2

2- صدیقه ی طاهره سلام الله علیها با وصیّت خویش افکار خفت ی مردم مدینه را بیدار می‌ساختند و توجه افکار عمومی را نسبت به پایمال کردن حقّ خویش جلب می‌کردند.3

3- امیرالمؤمنین با عمل به وصیّت زهرا سلام الله علیها اذهان جامعه را دچار شک و تردید کردند و مشروعیت خلیفه را زیر سؤال بردند و مظلومیت حضرت زهرا سلام الله علیها را بیشتر آشکار ساختند و این سؤال را همیشه برای همگان مطرح کردند که چرا قبر زهرا سلام الله علیها مخفی مانده است.

 واینکه حضرت خواستند که قبرشان مخفی بماند برای آن بود که، دشمنان و غاصبان حق آن مظلومه به قبر آن حضرت دسترسی نداشته باشند تا بخواهند روزی در صدد نبش آن برآیند. ونیز این سوال در ذهن تاریخ و آیندگان بماند که واقعاً...

 

---

1- احتجاج الزهرا فاطمه، انتشارات فروزان، چاپ دوم، ص210
2- زندگانی سیاسی حضرت زهرا(س)، ص 280
3- رنجهای زهرا(س)، چاپ اول، 1378، ص 233

زمخشری گوید: هنگامی که این آیه نازل شد:

قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى؛ (1)

سؤال شد: ای رسول خدا! این خویشاوندان تو که مودت و محبت نسبت به آنها بر ما واجب شده، چه کسانی می باشند؟

فرمود: علی و فاطمه و دو پسران او... رسول خدا در مورد محبت به اهل بیت فرمود:

هر کس به محبت آل محمد بمیرد، شهید مرده است،

آگاه باشید هر کس بر محبت آل محمد بمیرد، آمرزیده شده از دنیا رفته است،

هر کس بر محبت آل محمد بمیرد، ملک الموت مژده ورود به بهشت به او می دهد.

آگاه باشید هر کس بر محبت آل محمد بمیرد همان گونه که تازه عروس به خانه داماد قدم بر می دارد، او به سوی بهشت گام بر می دارد.

آگاه باشید هر کس بر محبت آل محمد بمیرد خداوند در قبرش دو در به بهشت قرار می دهد،

آگاه باشید هر کس بر دشمنی آل محمد از دنیا برود، در روز قیامت در حالی وارد محشر می شود که بر پیشانی و بین دو چشمش نوشته شده است: مأیوس از رحمت خدا.

آگاه باشید هر کسی بر دشمنی و بغض آل محمد بمیرد، کافر از دنیا رفته است،

آگاه باشید هر کس بر کینه و بغض نسبت به آل محمد بمیرد بوی بهشت به مشامش نمی رسد. (2)

احمد بن حنبل در کتاب مناقب، طبرانی در معجم، ثعلبی در تفسیر، ابونعیم در حلیه، بغوی در تفسیر و ابن مغازلی در مناقب به سندهای خودشان از ابن عباس روایت کرده اند که گفت:

«لمّا نزلت هذه الایة قیل یا رسول اللّه من قرابتک هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم فقال علی و فاطمة و ابناهما»؛

چون این آیه نازل شد گفته شد ای رسول خدا! خویشان تو کیانند که دوست داشتن آنها بر ما واجب شده؟ حضرت صلی الله علیه و آله فرمود: علی و فاطمه و پسران ایشان.

و نیز از کسانی که این حدیث را روایت کرده اند محب الدین طبری است در کتاب ذخائر و زمخشری در تفسیر و علامه حموی در کتاب فرائد السمطین و ابن طلحه شافعی در مطالب السؤول و آن را خبر صحیح دانسته اند.

قسطلانی در مواهب بعد از نقل حدیث گفته است:

الزم اللّه مودّة قرباه کافّة بریّته و فرض محبّة جملة اهل بیته المعظم و ذریّته فقال اللّه تعالی قل لا اسئلکم علیه اجراً الّا المودّة فی القربی؛

خداوند دوستی خویشاوندان او یعنی پیغمبر را بر همه خلق خود ملزم کرده است و محبّت آنها همگی را که اهل بیت معظم و ذریّه آن حضرتند واجب گردانیده پس خدای تعالی فرموده بگو ای حبیب من که مزد رسالتی بر هدایت شما از شما نمی خواهم مگر دوستی و محبت در حق خویشاوندان من.

 

---

(1) شوری، آیه 23.

(2) تفسیر کشاف، ج 4، ص 225.

 

امام على علیه السلام فرمود: او (فاطمه علیهاالسلام) با وجود اینکه از محبوبترین اشخاص در نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله بود ولى خدمتکارى نداشت و خود کارهاى منزل را انجام مى داد، او با مشک آب مى آورد تا آنجا که اثر بند آن در شانه و سینه او باقى مانده بود و آنقدر خانه را جارو کرد که غبار، تمام لباسهایش را در بر گرفته بود، و آنقدر در زیر دیگ غذا آتش افروخته بود که لباسهایش رنگ عوض‍ کرده و بوى دود مى داد؛ هنگامى که سختى هاى او بیشتر شد، به او گفتم: چرا نزد پیامبر صلى الله علیه و آله نمى روى و از او کنیزى نمى خواهى تا در کارهاى خانه به تو کمک کند؟

فاطمه به نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله رفت تا در این باره با وى سخن بگوید، ولى از آن جهت که اشخاصى نزد پیامبر بودند، چیزى نگفته به خانه بازگشت .

پیامبر که دریافته بود فاطمه براى عرض حاجتى به نزد وى آمده ، صبح روز بعد به نزد ما آمد و از فاطمه درباره علت مراجعه روز گذشته اش سۆ ال نمود. و من آنچه را که بین خودم و فاطمه صحبت شده بود، به رسول خدا صلى الله علیه و آله عرض کردم .

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: اى فاطمه ! به تو چیزى را عطا کنم که از خدمتکار و دنیا با آن چه در آن است بهتر باشد. بعد از نماز سى و چهار مرتبه الله اکبر، سى و سه مرتبه الحمدلله و سى و سه مرتبه سبحان الله بگو. این کار براى تو بهتر است از آن چه در دنیا مى خواهى و آن چه در آن است. در این حال فاطمه سه بار گفت: از خدا و رسولش راضى شدم و چنین خواهم کرد. (۱)

امام باقر علیه السلام مى فرماید:

به خداوند سوگند اگر چیزى بهتر از این تسبیح وجود داشت، همانا رسول خدا صلى الله علیه و آله او را به فاطمه علیهاالسلام مى آموخت .(۲)

آثار و برکات تسبیح دخت رسول

تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام از آثار و برکات بسیاری برخوردار است که با توجه به روایات اسلامی به پاره ای از آن اشاره می شود.

۱. آمرزش گناهان

امام صادق علیه السلام می ‏فرماید:

هر کس پس از اتمام نماز واجب و قبل از آنکه حالت نماز را بر هم زند - در همان حالت نشسته و رو به قبله - تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام را به جاى آورد گناهان او بخشیده مى شود. (۳)

۲. نجات از بدبختی

امام صادق علیه السلام می ‏فرماید:

ای اباهارون! ما بچّه‏‌های خود را همان‌طور که به نماز امر می‌‏کنیم، به تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام نیز امر می‏‌ کنیم. تو نیز بر آن مداومت کن؛ زیرا هرگز به شقاوت نیفتاده است، بنده‏ای که بر آن مداومت نموده است.(۴)

۳. پاداش بهشت

امام صادق علیه السلام مى فرماید:

هر کس تسبیح فاطمه علیهاالسلام را در نماز واجب و قبل از این که از حالت جلوس تشهد و سلام خارج شود به جا آورد، خدا بهشت را بر او واجب کند. (۵)

۴. بسیار به یاد خدا

امام صادق علیه السلام درباره آیه «اذکروا الله ذکرا کثیرا» مى فرماید:

کسى که تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام را بگوید، خدا را به ذکر کثیر یاد کرده است.(۶)

و نیز مى فرماید: هر کس شب را با تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام سپرى کند (و هنگام خواب تسبیح گوید) از مردان و زنانى باشد که خدا را زیاد یاد مى کنند.(۷)

۵. سپری در برابر شیطان

امام باقر علیه السلام می‏ فرماید:

هر کس تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام را به جا آورد و پس از آن استغفار کند، مورد مغفرت قرار می‏‌گیرد و آن تسبیح به زبان صد است و در میزان (اعمال) هزار (ثواب) دارد و شیطان را دور کرده و خدای رحمان را خشنود می‏نماید.(۸)

همچنین از امام صادق علیه السلام منقول است که:

هرگاه یکى از شما به بستر رود، فرشته اى بزرگوار و شیطانى سرکش به سرعت به سوى او آیند. آن فرشته به او گوید: روزت را به خوبى ختم کن، و شبت را به خوبى بگشا. و شیطان به او گوید: روزت را به گناه ختم کن، و شبت را به گناه بگشاى .

پس اگر شخص از فرشته بزرگوار اطاعت کند و روزش را به یاد خدا ختم نماید و شبش را هنگامى که به بستر رود به یاد خدا آغاز کند و سى و چهار مرتبه الله اکبر و سى و سه مرتبه سبحان الله و سى و سه مرتبه الحمد لله بگوید، آن فرشته ، شیطان را از او مى راند و شیطان دور مى شود.

و آن فرشته تا زمانى که وى از خواب بیدار شود، او را محافظت نماید. و هنگامى که شخص از خواب بیدار شود، (باز هم ) آن شیطان به سوى او بشتابد و مانند آنچه قبل از خواب وى را گفته بود، به او بگوید. و آن فرشته نیز مانند آن چه قبل از این که بخوابد به او گفته بود، به وى بگوید. پس اگر آن بنده خداى عز و جل را همانسان که اول (در شب گذشته و قبل از خواب ) یاد کرده بود، (مجددا) یاد کند، آن فرشته شیطان را از او براند و شیطان از وى دور شود، و خداوند عزوجل ثواب عبادت شب را براى او بنویسد. (۹)

روش ختم صحیح تسبیح

در تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام شایسته است به نکاتی که در روایات بیان شده است، توجه نماییم. از قبیل:

ابتدا از الله اکبر آغاز کنیم و سپس الحمدلله و در آخر ذکر سبحان الله به جاى آوریم .(۱۰)

اذکار آن را متصلا انجام داده و قطع نکنیم.(۱۱)

بلافاصله پس از سلام نماز گفته شود.(۱۲)

بعد از اتمام تسبیح ، ذکر لا اله الا الله نیز گفته شود.(۱۳)

در این میان چنانچه پس از اتمام تسبیح شک کردیم که آیا تعداد اذکار را درست گفته ایم یا نه ، طبق نظر بزرگان دین با توجه به «قاعده فراغ» به شک مذکور توجه نکرده و بنا را بر صحت مى گذاریم.

شایان ذکر است که تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام از ذکرهاى مجرب و مشهور است که به جاى آوردن آن در همه حال و همه جا مطلوب است و اینکه در برخى از موارد خاص مانند بعد از اقسام نمازها(۱۴)، قبل از خواب(۱۵)، به هنگام سفر(۱۶)، بعد از نمازهاى نافله (۱۷) و غیره توصیه شده است مانع از آن نمى شود که با به جاى آوردن آن در سایر مواقع و در همه حال، از فواید و آثار مترتب بر آن بهره مند نباشیم .

ساده اما راهگشا

همانطور که در روایات مشاهده شد، نباید چنین پنداشت که این تسبیح به لحاظ اینکه ظاهری بسیار خلاصه دارد و انجام دادن آن بسیار آسان است، چگونه می‏‌شود از چنین آثار و برکاتی برخوردار باشد؟! آری! این تسبیح به ظاهر بسیار خلاصه است؛ امّا در نزد آگاهان و عارفان آشنا، دریایی از حقایق و اسرار توحید را در بر دارد و نیز انجام آن به ظاهر خیلی آسان است؛ ولی اگر خوب به جا آورده شود، کلید باز نمودن بسیاری از دربهای بسته است.

---

۱) من لا یحضر الفقیه: ۱/۳۲۰، وسائل الشیعه: ۴/۱۰۲۶، علل الشرایع : ۳۶۶، صحیح بخارى: ۶/۱۹۲، مسند احمد: ۱/۱۰۶، سنن ابى داود: ۴/۳۱۵، بحارالانوار: ۸۵/۳۳۶.
۲) وسائل الشیعه: ۴/۱۰۲۵ به نقل از تهذیب: ۳/۶۶.
۳) دعائم الاسلام: ۱/۱۶۸، بحارالانوار: ۸۲/۳۳۵.
۴) فروع کافی، کتاب الصلاة: ۳۴۳.

۵) فلاح السائل: ۱۶۵، بحارالانوار: ۸۲/۳۳۲.
۶) معانى الاخبار: ۱۹۳.
۷) سفینة البحار: ۱/۵۹۳.
۸) وسائل الشیعه: ۴/۱۰۲۳.
۹) فلاح السائل: ۲۷۹.
۱۰) قال الصادق علیه السلام عند السۆ ال عن التسبیح :تبداء بالتکبیر، ثم التحمید، ثم التسبیح؛ کافى: ۳/۹۵، تهذیب: ۱/۱۶۴، وسائل الشیعه: ۴/۱۰۲۵، بحارالانوار: ۸۲/۳۳۳.

۱۱) جامع آیات و احادیث نماز: ۲/۵۴.
۱۲) کافى: ۳/۳۴۲، من لا یحضره الفقیه : ۱/۳۲۰ ، بحارالانوار: ۸۲/۳۳۲و۳۳۵ ، تهذیب: ۲ / ۱۰۵، ثواب الاعمال: ۱۶۴.
۱۳) همان.
۱۴) همان.
۱۵) مفتاح الفلاح: ۲۱۳، مجمع البیان: ۸/۳۵۸؛ من بات على تسبیح فاطمة علیهاالسلام کان من الذاکرین الله کثیرا.
۱۶) امام صادق علیه السلام هرگاه قصد سفر مى کرد، بر در خانه مى ایستاد، تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام را به جاى مى آورد و حمد و آیة الکرسى را قرائت مى کرد؛ سید على بن طاووس، الامان من إخطار الاسفار و الازمان: ۴۱ و ۱۰۶.

و نیز از امام صادق علیه السلام روایت شده است :

برادران رسول خدا صلى الله علیه و آله به نزد او آمده و گفتند: قصد کرده ایم براى تجارت به شام عزیمت کنیم ، به ما بیاموز که چگونه بگوییم .

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: در هر شب پس از به جاى آوردن نماز عشا، هنگامى که براى خواب به بستر مى روید تسبیح فاطمه زهرا را خوانده و پس از آن آیة الکرسى را تلاوت کنید تا از همه گزندها در امان باشید.

بردران رسول خدا پس از سفر مى گفتند: با عمل به این آموزش ، از همه آسیب ها نجات یافته و گزندى به ما نرسید؛ محاسن: ۲/۳۶۸ .

۱۷) وسائل الشیعه: ۴/۱۰۲۵ به نقل از تهذیب: ۳/۶۶.

منابع:

ترجمه و تحقیق از جلد ۴۳ بحارالانوار ، زندگانی حضرت زهرا علیهاالسلام، علامه محمد باقر مجلسی، مترجم و محقق: محمد روحانی زمان آبادی.
بدانید من فاطمه هستم، واحد پژوهش مۆسسه فرهنگی موعود عصر (عج).
نماز و عبادت فاطمه زهرا سلام الله علیها، عباس عزیزى.

 

 

عن ابی بصیر قال: قال ابو عبد اللَّه علیه السّلام: من قتل فی سبیل اللَّه لم یعرّفه اللَّه شیئا من سیّئاته.

از ابو بصیر نقل شده که امام صادق (ع) فرمود: هر که در راه خدا کشته شود خداوند او را از هیچ یک از گناهانش آگاه نمى‏گرداند.

---

الوسائل، ج 11،ص 9 –الکافی، ج 5،ص 54

... عن فضیل بن یسار عن ابی عبد اللَّه علیه السّلام قال: إنّ زیارة قبر رسول اللَّه صلّى اللَّه علیه و آله و زیارة قبور الشّهداء و زیارة قبر الحسین صلوات اللَّه علیه تعدل حجّة مع رسول اللَّه صلّى اللَّه علیه و آله.

 

از فضیل بن یسار از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: زیارت قبر رسول خدا (ص) و زیارت قبر شهیدان و زیارت قبر حسین (ع) برابر است با حجّى که با پیامبر (ص) انجام گرفته است.

---

کامل الزیارات/ 157 الکافی 4/ 548 الوسائل 10/ 255 روضة المتقین 5/ 360

حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند:
من اصعد الی الله خالص عبادته اهبط الله عزوجل الیه افضل مصلحته؛
کسی که عبادت های خالصانه خود را به سوی خدا فرستد، پروردگار بزرگ برترین مصلحت را به سویش فرو خواهد فرستاد.

---

(بحار الانوار ، ج 70، ص 249 )

«کوثر» بر وزن «فوعل» وصفی اخذ شده از «کثرت» و به معنای «خیر کثیر و فراوان» است. (1) گستره معنایی این واژه چنان وسیع و جامع است که مصادیق بی شماری از جمله «خیر بی نهایت» را نیز می تواند شامل شود. در تفاسیر شیعه و سنی معانی بسیاری برای «کوثر» ذکر شده است که جملگی، از مصادیق همین «خیرکثیر» می باشند؛ مصادیقی چون:

حوض و نهر کوثر در جنت که تعلق به پیامبر دارد و مؤمنان به هنگامه ورود به بهشت، از آن سیراب می شوند. (2) .

مقام شفاعت کبری در روز قیامت

نبوت

حکمت و علم به حقایق اشیا.

قرآن

کثرت اصحاب و پیروان

کثرت معجزات

کثرت علم و عمل

کثرت معرفت در توحید

کثرت نعمتهای دنیا و آخرت

نسل کثیر و ذرّیه فراوان که در گذر زمان باقی مانند و بیتردید این فراوانی ذرّیه و باقی ماندن نسل از وجود دختر والا گهر پیامبر، فاطمه زهرا علیها السلام نشأت گرفته است. (3) .

آری، خداوند متعال به حبیب خویش، «خیر کثیر» و «فضل عظیم» و فضایل بیرون از حد و حصر عطا فرموده است که مصادیق آن، حتی از حیطه شمار نیز خارج است:

اما بنا بر عقیده بسیاری از علمای شیعه و پاره ای از علمای اهل سنت، بارزترین مصداق «کوثر» وجود نازنین حضرت زهرا علیها السلام می باشد.

در شأن نزول این سوره می خوانیم:

«عاص بن وائل» که از سران مشرکان بود، پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله را به هنگام خارج شدن از مسجدالحرام ملاقات کرد، و مدتی با حضرت گفتگو نمود، گروهی از سران قریش در مسجد نشسته بودند و این منظره را از دور مشاهده کردند،

هنگامی که «عاص بن وائل» وارد مسجد شد به او گفتند: با که صحبت می کردی؟

گفت: با این مرد «ابتر»!

این تعبیر را به خاطر این انتخاب کرد که «عبداللَّه»، پسر پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله از دنیا رفته بود، و عرب کسی را که پسر نداشت «ابتر» (یعنی بلاعقب) می نامید. و لذا قریش این نام را بعد از فوت پسر پیامبر برای حضرت انتخاب کرده بود. سوره فوق نازل شد و پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله را به نعمت های بسیار و کوثر بشارت داد و دشمنان او را ابتر خواند.

توضیح این که، پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله دو فرزند پسر از بانوی گرامی اسلام، حضرت خدیجه علیها السلام داشت: یکی قاسم و دیگری طاهر که او را عبداللَّه نیز می نامیدند و این هر دو، در مکه از دنیا رفتند و پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله فاقد فرزند پسر شد. این موضوع زبان بدخواهان قریش را گشود. کلمه «ابتر» را برای حضرتش انتخاب کردند. پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله در سال هشتم هجری در مدینه از ماریه قبطیه، صاحب فرزند ذکور دیگری به نام ابراهیم شد، ولی او نیز قبل از آنکه به دو سالگی برسد چشم از دنیا پوشید و وفات او قلب پیامبر صلی اللَّه علیه و آله را آزرد.

آنها طبق سنت خود برای فرزند پسر اهمیت فوقالعاده ای قائل بودند و او را تداوم بخش برنامههای پدر می شمردند. بعد از این ماجرا آنها فکر می کردند با رحلت پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله برنامههای او به خاطر نداشتن فرزند ذکور تعطیل خواهد شد و خوشحال بودند.

سوره کوثر نازل شد و خداوند در این سوره به طور اعجاب آمیزی به آنها پاسخ گفت و خبر داد که دشمنان او ابتر خواهند بود و برنامه اسلام و قرآن هرگز قطع نخواهد شد. بشارتی که در این سوره داده شد از یک سو ضربه ای بود بر امیدهای دشمنان اسلام و از سوی دیگر تسلی خاطری برای رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله بود که بعد از شنیدن آن لقب زشت و توطئه دشمنان، قلب پاکش غمگین و مکدّر شده بود. (4) .

کوثر یک معنی جامع و وسیع دارد و آن، خیر وسیع و فراوان است و مصادیق آن زیاد است، ولی بسیاری از بزرگان علمای شیعه وجود مبارک فاطمه زهراء علیها السلام را یکی از روشن ترین مصداقهای آن دانسته اند، چرا که شأن نزول آیه می گوید: آنها پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله را متهم می کردند که بلاعقب است. قرآن ضمن نفی سخن آنها می گوید: «ما به تو کوثر دادیم.» از این تعبیر استفاده می شود که این خیر کثیر، همان فاطمه زهرا علیها السلام است، زیرا نسل و ذریّه پیامبر صلی اللَّه علیه و آله به وسیله همین دختر گرامی در جهان انتشار یافت، نسلی که نه تنها فرزندان جسمانی پیامبر بودند، بلکه آیین او و تمام ارزشهای اسلام را حفظ کردند و به آیندگان ابلاغ نمودند، نه تنها امامان معصوم اهل بیت علیهم السلام، بلکه هزاران نفر از فرزندان فاطمه علیها السلام در سراسر جهان پخش شدند که در میان آنها علمای بزرگ، نویسندگان، فقها، محدّثان، مفسّران والا مقام و فرماندهان عظیم بودند که با ایثار و فداکاری در حفظ آیین اسلام کوشیدند.

در اینجا به بحث جالبی از فخر رازی اشاره می کنیم که در ضمن تفسیرهای مختلف کوثر می گوید: «قول سوم این است که این سوره به عنوان ردّ بر کسانی نازل شده که عدم وجود اولاد را بر پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه وآله خرده می گرفتند، بنابراین معنای سوره این است که: خداوند به او نسلی می دهد که در طول زمان باقی می ماند. ببین! چه تعداد از اهلبیت را شهید کردند در عین حال جهان مملو از آنهاست این در حالی است که از بنی امیّه (که دشمنان اسلام بودند) شخص قابل ذکری در دنیا باقی نمانده، سپس بنگر و ببین چقدر از علمای بزرگ در میان آنهاست مانند «باقر» و «صادق» و «رضا» و «نفس زکیه» (5) و...» (6).

 

---

(1) مجمع البیان، ج 5، ص 548.

(2) مجمع البیان، ج 5، ص 548.

(3) ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج 27، ص 309.

(4) تفسیر نمونه، ج 27، ص 368 ـ 369.

(5) نفس زکیه لقبی است برای «محمد بن عبداللَّه» فرزند «امام حسن مجتبی» که به دست «منصور دوانیقی» در سال 145 هجری به شهادت رسید.

(6) تفسیر نمونه، ج 27، ص 375- 376 به نقل از تفسیر فخر رازی، ج 32، ص 124.

 

ترجمه سوره کوثر:

به نام خداوند بخشنده مهربان. ما به تو کوثر دادیم. پس به درگاه پروردگارت نماز بگزار. آن کس که با تو دشمن است، ابتر است.

کوثر از ریشه «کثر» است و در لغت به معنای فراوانی و خیر زیاد است. کوثر، بسیار از هر چیز، اسلام، نبوت، مزد زیاد خیر بسیار و...معنا می دهد. (7) .

«شیخ طبرسی (ره)» در تفسیر خود می نویسد:

«گفته اند: مراد از کوثر، نسل و ذرّیه حضرت رسول صلی الله علیه و آله است که از فاطمه زهرا علیها السلام، دختر آن حضرت، به وجود آمد و تعدادشان تا روز قیامت بیرون از شمار است.» (8) .

علامه طباطبایی (ره) در تفسیر همین سوره می نویسد:

«ظاهراً آیه انا أعطیناک الکوثر، همان کثرت ذرّیه پیامبر صلی الله علیه و آله است و گرنه آیه انّ شانئک هو الأبتر، خالی از فایده است و این که آیه اول این سوره به صورت متکلم مع الغیر بیان شده، دلیل بر عظمت و اهمیت این امر است. با توجه به اینکه جمله را با کلمه «انّ» تأکید بیان فرموده و نیز کلمه اعطا به معنای تملیک است- یعنی ما به تو کوثر را تملیک کردیم- روی هم رفته، آیه دلیل است بر اینکه فرزندان فاطمه علیها السلام ذرّیه پیغمبرند و خداوند، نسل آن حضرت را بی شمار گردانیده، با آنکه دچار همه گونه سختی، ناراحتی و کشتار شدند.

وقتی که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پس از انجام مراسم تدفین قاسم به خانه باز می گشت در میان راه «عاص بن وائل» با آن حضرت روبرو می شود و می گوید: تو ابتر هستی.

خداوند، سوره کوثر را در رابطه با همین قضیه، نازل فرمود که: دشمنان پیامبر ابتر هستند.» (9) .

نیشابوری، صاحب تفسیر «غرائب القرآن» می نویسد:

«گفته اند که کوثر به فرزندان پیامبر صلی الله علیه و آله اطلاق می شود، زیرا که این سوره در مقابله با کسانی نازل شد که گفته اند پیامبر صلی الله علیه و آله ابتر است و معنی کوثر، آن است که با به دنیا آمدن فاطمه علیها السلام نسل آن حضرت تا دنیا باقی است، برقرار و جاویدان است و با آن همه کشتار که در خاندان نبوت رخ داد، جهان از فرزندانش پر شده از بنی امیه هیچ کس در دنیا باقی نماند.» (10)

شیخ ابوالفتوح رازی (ره) در تفسیر خود می نویسد:

«کوثر بر وزن فوعل بر کثرت و فراوانی دلالت می کند و این گفته مطابق شأن نزول سوره است. یعنی ای پیغمبر! دلتنگ مباش از آنکه تو را ابتر خوانند که ما تو را کثرتی دهیم (در عقب و نسل و فرزندان) که بر زمین هیچ بقعه و خطه(ای) نماند، مگر آنکه جماعتی از فرزندان تو آنجا باشند. خواهی دید که روزی در کربلا آن جماعت، اهل بیت را بکشند و از فرزندان امام حسین علیه السلام کسی جز زین العابدین نماند. خدای تعالی از نسل او، به تنهایی، عالم را پر کند. اکنون، تو شکر کن خدای را و نماز کن و روز عید، شتر بکش که دشمنان و عیّابان تو ابتر و دنباله بریده خواهند بود. از آنانکه این گفتند در جهان، اثر نماند ایشان را و اعقاب ایشان را بر این قول. سوره از اول تا آخر، یک حدیث باشد.» (11) .

ملا فتح الله کاشانی در تفسیر «منهج الصادقین» می نویسد:

«ابن عباس و ابن جبیر و مجاهد تفسیر کرده اند آن را به خیر بسیار. یعنی به درستی که ما عطا کردیم تو را خیر بسیار که آن اولاد و اعقاب بی شمار و کثرت نسل و ذریّه اطهار از فاطمه زهرا علیها السلام است. یعنی ای محمد! خاطر شریف را اندوهگین مگردان که تو را کثرتی دهیم در عقب نسل که در زمین، هیچ بقعه ای و خطّه ای نماند که از فرزندان تو در آن جا نباشد و این مشهور و معروف است که بعد از شهادت امام مظلوم معصوم، اباعبدالله الحسین علیه السلام، به غیر از حضرت امام زین العابدین علیه السلام مذکر از اهل بیت او کسی نمانده بود. حق- سبحانه و تعالی- انجاز وعده خود فرموده، از نسل او عالم را پر گردانید.» (12) .

در «مجمع البحرین» آمده است: «گویند: کوثر، کثرت نسل و ذریّه است و نمودار آن، نسل پیامبر صلی الله علیه و آله از اولاد فاطمه علیها السلام است که تعدادشان بی شمار و تا آخر روزگار، برقرار است.» (13).

 

---

(7) منتهی الارب فی لغه العرب، ج 4، ص 1081.

(8) تفسیر مجمع البیان، ج 2، ص 525.

(9) تفسیر المیزان، ج 20، ص 522.

(10) تفسیر غرائب القرآن، ج 3، جزء سی ام.

(11) تفسیر ابوالفتوح، ج 10، ص 371- 372.

(12) تفسیر منهج الصادقین، ج 10، ص 340.

(13) مجمع البحرین، ص 3.