سید ابن طاوس در کتاب «زوائد الفوائد» مى گوید: محمد بن ابى العلاء همدانى واسطى و یحیى بن محمد بن حویج بغدادى گفتند: ما با هم به نزد احمد بن اسحاق قمى در قم رفتیم. احمد بن اسحاق از یاران امام حسن عسکرى علیهالسلام است، در زدیم، دختر بچه ى عراقى بیرون آمد، از احمد بن اسحاق پرسیدیم، آن دختر بچه گفت: امروز روز عید است و او به عید خود مشغول است، نزد خودم گفتم: سبحان الله، اعیاد شیعه چهار عید بیشتر نیست: عید فطر، عید قربان، عید غدیر و جمعه. آن دختر بچه گفت: احمد بن اسحاق از سَرْوَرِ خود امام حسن عسکرى علیه السلام روایت مى کند که این روز، روز عید است و نزد اهلبیت و پیروان آنان، از همه ى عیدها افضل است. گفتیم: براى ما از آقا اجازه بگیر و ما را به او معرفى کن. آن دختر بچه بر احمد بن اسحاق وارد شد و ما را معرفى کرد. احمد بن اسحاق از خانه بیرون آمد در حالى که تازه غسل کرده بود و هنوز بدنش خشک نشده بود. ما گفتیم: آقا چنین بیرون آمدن خوب نیست. گفت: شما مقصّر نیستید، من براى امروز که روز عید است غسل کرده ام. گفتیم: مگر امروز روز عید است؟! گفت: بله روز عید است. آن روز، روز نهم ربیع الاول بود. احمد بن اسحاق ما را به داخل خانه برد و نشستیم. احمد بن اسحاق گفت: روزى من به قصد مولایم امام حسن عسکرى به سُرَّ مَنْ رَأى رفتم همانطورى که شما به قصد من آمده اید، اجازه خواستم، اجازه داد. در مثل امروز که نهم ربیع الاول است بر آن حضرت وارد شدم، دیدم امام حسن عسکرى علیه السلام براى همه خادمها مقرّر فرموده که لباس تازه بپوشند و خودش هم عُود روشن کرده است. گفتم: پدران و مادرانمان به فداى تو باشند آیا براى اهلبیت عیدى روى داده است؟ آن حضرت گفت: چه روزى از امروز که نهم ربیع الاول است، گرامى تر و محترمتر؟!

علامه مجلسى پس از نقل حدیث، چنین آورده است: وفات امام حسن عسکرى علیه السلام در هشتم ربیع الاول واقع شده است. بنابراین آغاز امامت حضرت ولى عصر(عج) روز نهم ربیع الاول است. شاید تعظیم و بزرگداشت روز نهم ربیع اول، از این جهت باشد.(1)

على و آل على علیهم السلام در جامعه اسلامى آن روز داراى دشمنان فراوانى بودند. این دشمنان سعى در نابودى آنها مى کردند. براى همین آل على اسرارى داشتند که جز خواصّ، کسى از آن اسرار خبر نداشت. یکى از آن اسرار همین روز نهم ربیع الاول است که جز خواص کسى از آن آگاه نیست.

شیعیان روز نهم ربیع الاول را گرامى مى دارند و یکى از عوامل تعظیم این روز به امامت رسیدن حضرت بقیة الله الاعظم است. گرامى داشتن این روز، اسرار دیگرى هم دارد. (2)

البته ذکر این نکته نیز لازم است که تعظیم این روز با برخی از اعمالی که هیچ سنخیتی با دستورات و اعمال اهل بیت و شیعیان آنان ندارد متفاوت است و همچنان که در حدیث نیز ملاحظه شد نامی از عید الزهرا (س) و آن گونه اعمال سخیف برده نشده است.

از بعضی از منابع شیعه و سنی استفاده میشود که حضرت فاطمه سلام الله علیها در اثر ضربات و لطمه ها و فشارهایی که بر آن مخدره وارد شد، شهید شدند. اما این که مسبب شهادت چه کسی بوده، اختلاف است؛ بعضی «قنفذ» را ذکر کرده و بعضی، جمعیتی که بر خانه آن حضرت هجوم آورده اند را سبب قتل میدانند. بعضی دیگر از آنها نیز معتقدند حضرت زهرا بعد از رحلت پیامبر بیمار شدند و در اثر بیماری از دنیا رفتند. (1)

آیت الله مکارم شیرازی در کتاب مفاتیح نوین چنین می گوید:

اصل حدیث کِساء میان شیعه و اهل سنّت بسیار مشهور و معروف است و جاى هیچ گونه تردیدى نیست که رسول خدا صلى الله علیه وآله در منزل حضرت زهرا علیها السلام، و یا در خانه خودش زیر پارچه اى شبیه عبا قرار گرفت و حضرت على و حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین علیهم السلام را زیر آن جاى داد و از آنان به عظمت و بزرگى یاد نمود و آن جمع را مصداق آیه

«اِنَّما یُریدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً؛

همانا خداوند مى خواهد پلیدى و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد» معرّفى کرد.

آنچه به عنوان حدیث کِسا نقل مى شود، حدیث مشروح و مفصلى است که برابر روایتى، خواندن آن به این نحو، داراى پاداش و آثار و برکات فراوانى است و در ذیل آن آمده است:

«در هر محفلى که شیعیان و علاقه مندان ما این حدیث را بخوانند، رحمت الهى بر آنان نازل مى شود، فرشتگان براى آنها استغفار مى کنند، اندوهِ غم زدگان برطرف مى شود و حاجات روا خواهد شد».

این حدیث نخستین بار در کتاب «منتخب طریحى» (متوفاى 1085) از علماى قرن یازدهم آمده است. محدّث بزرگوار مرحوم حاج شیخ عباس قمى در منتهى الآمال، در شرح زندگانى امام حسین علیه السلام پس از بیان این نکته که «حدیث اجتماع خمسه طیبه علیهم السلام» تحت کِساء از احادیث متواتره است، مى نویسد:

«اما حدیث معروف به حدیث کساء که در زمان ما شایع است، به این کیفیّت در کتب معتبر و معروف و اصول حدیث و مجامع متقن محدّثین دیده نشده، مى توان گفت از خصایص کتاب «منتخب» است».

از این رو، جناب ایشان آن را در مفاتیح الجنان نیاورده است و ناشران برخلاف میل آن بزرگوار آن را در پایان مفاتیح اضافه کرده اند.

پس از کتاب «منتخب»، این حدیث در کتاب «عوالم» آمده است. صاحب کتاب عوالم (شیخ عبدالله بحرانى) از شاگردان مرحوم علاّمه مجلسى و از علماى قرن دوازدهم است. در این کتاب براى این حدیث سندى ذکر کرده است که از جهاتى جاى تأمل دارد:

الف) سند این حدیث مطابق نسخه خطى موجود در کتابخانه یزد، در متن کتاب نبوده است، بلکه در حاشیه آن آمده است و خط آن نیز با خطّ متن که دست خطّ صاحب عوالم است، متفاوت مى باشد.

ب) برخى از افراد سلسله سند، حدود هشتاد سال با یکدیگر فاصله دارند که قاعدتاً یکى از آنها نمى تواند از دیگرى نقل حدیث نماید.

ج) بعضى از افراد این سند در کتب رجالى موثق نیستند.

ولى از آنجا که محتواى حدیث اشکال خاصّى ندارد و بعضى از علما به قرائت آن اهمیّت مى دادند و با توجه به «احادیث من بلغ» مى توان آن را به «قصد رجا» و به امید برآورده شدن حاجات خواند.

آقای حسین استاد ولی نیز در کتاب «حدیث کساء و منزلت آن» می نویسد:

در باب اسناد و روایات، حدیث کساء منقول از ام سلمه رضی اللَّه عنها در ضمن نقل روایات آنها سخن رفته است، اما روایتی که این متن را از حضرت زهرا علیها السلام نقل می کند یک روایت بیش نیست و سند آن از مرحوم علامه ی متتبع سید هاشم بحرانی رحمه اللَّه متصلا به شیخ کلینی رحمه اللَّه می رسد، بدین شرح:

سید هاشم بحرانی از سید ماجد بحرانی، از حسن بن زین الدین شهید ثانی، از مقدس اردبیلی، از علی بن عبدالعالی کرکی، از علی بن هلال جزایری، از احمد بن فهد حلی، از علی بن خازن حائری، از علی بن محمد مکی شهید اول، از پدرش شهید اول، از فخر المحققین فرزند علامه ی حلی، از پدرش علامه ی حلی، از محقق حلّی، از ابن نما حلّی، از ابن ادریس حلّی، از ابن حمزه ی طوسی صاحب کتاب ثاقب المناقب، از ابن شهرآشوب، از طبرسی صاحب کتاب احتجاج، از حسن بن محمد فرزند شیخ طوسی، از پدرش شیخ طوسی، از شیخ مفید، از ابن قولویه قمی، از شیخ کلینی، از علی بن ابراهیم، از پدرش ابراهیم بن هاشم، از احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، از قاسم بن یحیی جلاء کوفی، از ابوبصیر، از ابان بن تغلب، از جابر بن یزید جعفی، از جابر بن عبداللَّه انصاری، از حضرت فاطمه زهرا علیهماالسلام.

چنان که ملاحظه می شود سند این حدیث قاسم بن یحیی جلاء کوفی است که نامی از وی در کتب رجالی دیده نمی شود و بدین جهت مجهول است. از طرف دیگر این خبر، خبر واحد است و با روایات فراوان دیگر نیز در ذکر محل حادثه معارض است.

علامه ی معاصر آیت الله سید مرتضی عسکری می فرماید: این روایت واحده با روایات گذشته از نظر سند و متن برابری نمی کند. آنچه اشکال را برطرف می سازد و ما را در نقل حدیث مجاز می نماید آن است که:

- گرچه قاسم بن یحیی جلاء کوفی مجهول است، ولی سند روایت صحیح است: زیرا از کلینی تا ابن ابی نصر بزنطی صحیح است، و ابن ابی نصر از اصحاب اجماع است که طائفه ی امامیه احادیث منقول آنها را صحیح می دانند علی رغم آن، که راویان واسطه ی میان آنان و امام را نشناسند، زیرا اصحاب اجماع قطعاً از غیر موثق نقل نمی کنند، حتی مراسیل اصحاب اجماع در حکم مسانید است، یعنی اگر اصحاب اجماع نامی هم از راویان واسطه نبرند سخن خودشان سند است و احادیثشان پذیرفته است.

ناگفته نماند که سید شهاب الدین حسینی تبریزی که از معاصران مرحوم حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی و ساکن قم بوده است، جزوه ای به زبان فارسی در بیان سند حدیث کساء نوشته که در سال 1356 قمری چاپ شده است.

. این متن را غیر از صاحب عوالم برخی از علمای شیعه نقل نموده و بر آن تکیه کرده اند؛ مانند:

حسن بن محمد دیلمی (قرن هشتم) مؤلف کتاب ارشاد القلوب در کتاب غرر الاخبار و درر الآثار فی مناقب الاخیار.

فخرالدین طریحی (متوفی 1078 قمری) صاحب کتاب مجمع البحرین در کتاب المنتخب.

شیخ علی بن نقی احسائی در کتاب نهج المحجة فی فضائل الائمة.

محمد جواد رازی مازندانی در کتاب نور الآفاق.

البته روشن است که نقل این بزرگان بر طریق روایت نمی افزاید و آن را از خبر واحد بودن بیرون نمی کند، ولی می توان گفت که عمل آنها موجب جبران ضعف سند و وحدت آن است با آن که گفتیم سند ضعیف نیست، بلکه صحیح است.

. اصل اختلاف مضمون این خبر با روایات گذشته تنها در محل حادثه است و برخی از فقرات اضافه، جنبه ی تکمیلی دارد نه تعارضی؛ ولی در اصل پیام حدیث که نزول آیه ی تطهیر در شأن خمسه ی طیبه است با سایر روایات اتفاق دارد، و همین کافی است.

. از اینها گذشته، چنان که گفتیم حدیث کساء دعا نیست که بخواهیم روی یکایک الفاظ آن تکیه کنیم، بلکه منظور از خواندن حدیث کساء در جمع دوستان و شیعیان اهل بیت، بازگو کردن آن و بیان نزول آیه ی تطهیر در شأن آن بزرگواران و تحقیق در تعیین اشخاص اهل بیت و ذکر فضیلت آنان است، از این رو الزامی نیست که حتماً همین متن خوانده و بازگو شود، بلکه به یقین می توان روایاتی را که از کتب شیعه و اهل سنت درباره ی حدیث کساء در این تحقیق نقل شده برای جمع خواند و نتیجه ی مطلوب را گرفت. زیرا آنچه آثار گذشته را در پی دارد و موجب رضای حضرت حق و برآورده شدن حاجات و رفع هموم و غموم می شود، ذکر فضائل اهل بیت است به ویژه این فضیلت؛ نه صرف بازخوانی الفاظ روایتی خاص. (1)

در پاسخ باید گفت، طبق آیات قرآنى، نزول فرشته الهى و ارتباط خداوند با غیر پیامبران از طریق فرشتگان و وحى امکان پذیر است؛ چنان که آیات بسیاری از ارتباط فرشته با حضرت مریم سلام الله علیها سخن مى گوید (1) و خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسى علیها سلام را وحى مى خواند. (2) وقتى امکان این ارتباط با زنانى چون مادر موسى علیها سلام و حضرت مریم سلام الله علیها پذیرفته شد، امکان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها که از سوى پیامبر اکرم (ص) سرور همه زنان در همه زمان ها معرفى شده، به طریق اولى پذیرفتنى مى نماید. منظور از انقطاع وحى و قطع ارتباط زمین و آسمان بعد از پیامبراکرم (ص) قطع ارتباط میان خداوند و فردى به عنوان پیامبر و مأمور ابلاغ است نه عدم امکان ارتباط زمینیان با خداوند و فرشتگان. بر اساس روایات شیعه، نوعى ارتباط میان امامان معصوم علیها سلام و خداوند وجود دارد. (3) در روایات اهل سنت نیز بعضى از افراد «مُحَدَّث» معرفى شده اند. «محدّث» یعنى کسى که با فرشتگان الهى نوعى ارتباط دارد و از آن ها حدیث دریافت مى کند. (4)

هدیه کردن ثواب صدقه به حضرت زهرا سلام الله علیها و هر کدام از معصومین نه تنها اشکال ندارد بلکه موجب بالا رفتن ثواب و فضیلت آن می شود و همین طور نذر کردن چیزی برای آنها با رعایت شرایط نذر که در توضیح المسائل مراجع بیان شده اشکال ندارد.

منشأ عصمت، اختیار آدمی است و یک مسأله جبری نیست. اما منشأ این اختیار علم و اراده اهل بیت است؛ یعنی معصومان از نظر شناخت و علم چنان قوی اند که زشتی و پلیدی هر کار بدی را می بینند و از نظر اراده نیز چنان قدرتی دارند که محکوم جاذبه های شیطانی و خلاف حق واقع نمی شوند. این علم و اراده موهبتی است الهی. از آن جا که خداوند می دانست عده ای از بندگانش به اختیار خود هر چند با استعدادی در سطح سایر افراد بشر، بیش از دیگران و بالاتر از حد ممکن از استعداد خود استفاده می کنند، از روی فضلش این پاداش و موهبت ویژه را به آنان عطا فرمود و آنان را از علم و اراده ای برخوردار کرد که به واسطه آن به مصونیت کامل و مطلق برسند و در پرتو آن راهنمایانی موثق و مطمئن برای همه افراد بشر گردند.

بنابراین باید توجه داشت که اعطای این موهبت معلول شایستگی های خود آنان است، نه محصول استعداد جبری ایشان. حکمت اعطای چنین موهبتی نیز علاوه بر پاداش خود آنها فراهم کردن وسایل هدایت برای سایر انسان هاست.

در دعای ندبه آمده است:

«اللهم لک الحمد علی ما جری ... لنفسک و دینک ... بعد أن شرطت علیهم الزهد فی درجات هذه الدنیا الدنیة و زخرفها و زبرجها فشرطوا لک ذلک و علمت منهم الوفاء به فقبلتهم و قربتهم و قدمت لهم الذکر العلی و الثناء الجلی و اهبطت علیهم ملائکتک و کرمتهم بوحیک و رفدتهم بعلمک و جعلتهم الذریعة الیک ...»؛

خدایا! برای توست حمد... تو با آنها شرط کردی که نسبت به زینت ها و منزلت های دنیوی بی اعتنا باشند (و جز به مقام قرب تو نیندیشند) و آنان نیز این شرط را پذیرفتند و چون می دانستی به این شرط عمل خواهند کرد، آنان را پذیرفتی و مقرب خویش ساختی و به جهت همین شایستگی فرشتگان را بر ایشان نازل فرمودی و با وحی خود آنان را گرامی داشتی و از خوان علم بی کران خویش بهره ها دادی....

به همین جهت گفته شده است که هر انسان صاحب اراده، می تواند با ریاضت های شرعی و تهذیب نفس به مقام عصمت دست یابدهمچون حضرت مریم.(1)

بر این اساس حضرت زهرا سلام الله علیها مانند دیگر انسان ها زن آفریده شده است، اما به واسطه اختیار خویش راه هدایت را انتخاب کرده و با تهذیب نفس به مقام شامخ عصمت نایل گشته است. آن حضرت همچون معصومان دیگر، انسان برتر است، نه برتر از انسان، از این رو می تواند به عنوان یک الگو برای دیگر انسان ها مطرح و کردار و گفتارش ره توشه کسانی باشد که می خواهند انسان هایی متعالی و کاملی گردند. آری! خداوند می خواسته الگوهایی برای هدایت آدمی داشته باشد که از آن جمله حضرت زهرا سلام الله علیها را برای اسوه بودن آفریده است. ضرورت وحی نبوت و امامت نیز در همین راستاست، ولی فرق است میان این که خداوند الگوهایی آفریده باشد که بدون اختیار و علم و اراده اسوه گشته اند و الگوهایی که با اختیار و بر اساس علم و اراده مقام اسوه بودن را احراز کرده اند. ارزش خلق چنین نمونه هایی آن است که آدمی را متحول ساخته بیدار کرده و به او می فهماند که تو نیز به عنوان یک انسان مختار، با کنار زدن تعلقات غیرخدایی و زدودن گناهان، می توانی به مقام کمال و سعادت راستین بار یابی، اگر ما مدعی شویم که عصمت معصومان امری جبری بوده و اختیار ایشان در این میان هیچ نقشی ندارد، یکی از اساسی ترین ویژگی های ضرورت نبوت و امامت (تعلیم و تربیت و اسوه بودن) را خدشه دار ساخته ایم. حال آن که بر اساس آیات قرآن، یکی از اهداف اساسی نبوت و امامت که حضرت زهرا سلام الله علیها پیوند دهنده آن است، تزکیه نفوس است. (2)

علی علیه السلام کسی است که به فرموده پیامبر (ص) اگر نبود، همتایی برای زهرا سلام الله علیها بر روی زمین نبود، این چنین است که تا زهرا سلام الله علیها در قید حیات بود، علی علیه السلام با کسی دیگر ازدواج نکرد در حالی که فرهنگ و موقعیت جامعه آن روز جز این بود.

حضرت زهرا سلام الله علیها پیش از شهادت جانسوزش به علی علیه السلام وصیت می کند که با چه کسی ازدواج کند و فرزندان کوچک خود را به کمک چه کسی پرورش دهد. این عمق علاقه و عشق بهترین مخلوقات خدا نسبت به یکدیگر است.